کتاب الاصول السته عشر ( ط- دار الحدیث)

الاصول السته عشر( ط- دار الحدیث) کتابى است مشتمل بر دو مجموعه از اصول و منابع روایى باقى ‏مانده از عصر ائمه علیه‌السلام با موضوعات گوناگون که توسط جمعى از علما و به زبان عربى تألیف گردیده است.

ساختار

کتاب، داراى یک مقدمه و دو مجموعه است که مجموعه اول، حاوى هفت کتاب و چند روایت با عناوین« حدیثان لعلى بن عبد الله بن سعید»،« روایتان للشیخ التلعکبرى رحمه الله» و« حدیث متفرد آخر للتلعکبرى» است و مجموعه دوم، شامل شش کتاب و چند روایت با عناوین« من نوادر على بن اسباط»،« خبر فى الملاحم» و« المختار من کتاب علاء بن رزین» مى‏باشد.

گزارش محتوا

در مقدمه مفصل کتاب، بسیارى از مطالب مهم در مورد اصول حدیثى و کتاب حاضر بیان شده است. مؤلف، مى‏فرماید: آنچه ما را بر آن داشته تا به فکر جمع‏آورى چنین مجموعه‏اى بیفتیم، از بین رفتن بعضى از منابع اصلى ما در حدیث و کلمات معصومینعلیه‌السلام مى‏باشد که با توجه به اهمیت حدیث در احکام شرعى ما، نباید چنین اتفاقى مى‏افتاد. ایشان، از مرحوم وحید بهبهانى نقل مى‏کند که این سرنوشت بسیارى از ادیان الهى بوده است که با فاصله گرفتن از عهد تشریع و از بین رفتن منابع اصلیشان، دچار گمراهى شده و رفته‏رفته با آموزه‏هاى دینى خود بیگانه شده‏اند. مؤلف، چنین وضعیتى را تهدیدى براى ما مسلمانان برشمرده که وظیفه سنگین صیانت از اصول و منابع اولیه‏مان را چندین برابر مى‏کند.

اصول اربعمائه، دیگر مطلبى است که به تفصیل در مقدمه توضیح داده شده است؛ این اصول، به نظر شیخ مفید، مجموعه‏اى از مصنفات امامیه از زمان امیر المؤمنینعلیه‌السلام تا زمان امام حسن عسکرىعلیه‌السلام و مشتمل بر چهار صد کتاب بودند. اینکه در مورد بعضى از روات گفته شده که« له اصل»، ناظر به همین مطلب مى‏باشد. مرحوم طبرسى مى‏گوید: این اصول، در واقع پاسخ‏هاى امام صادقعلیه‌السلام به چهار صد سؤالى است که از محضرشان شده است.

تراث اسلامى، در سه مرحله دچار دگرگونى و ضیاع شده‏اند که عبارتند از:

مرحله اول: این مرحله، با وفات رسول خدا( ص) و منع از کتابت و تدوین حدیث آغاز شد؛

مرحله دوم: این مرحله، بعد از شهادت امام صادقعلیه‌السلام و قوت گرفتن عباسیان تا زمان کلینى مى‏باشد؛

مرحله سوم: این مرحله، از زمان شیخ طوسى و بعد از استیلاى سلجوقیان پدید آمد.

این مطلب که این اصول، چگونه شناسایى شده‏اند و محتواى این مجموعه چیست و رواتش چه کسانى هستند؟ در قسمت دیگرى از مقدمه مشخص گردیده است. اولین آشنایى با مجموعه مذکور، به زمان صفویه که علامه مجلسى بخشى از روایات مزبور را در کتاب بحار الانوار آورد، برمى‏گردد. ظاهر این است که شیخ حر عاملى، مؤلف« وسائل الشیعه»، به مجموعه یاد شده دست‏رسى نداشته است؛ لا اقل تا قبل از زمان تألیف این اثر گران‏قدر، زیرا هیچ اشاره‏اى به روایات آن در وسائل ننموده است.

مجموعه مزبور، ویژگى‏هایى دارد که آن را از امثالش متمایز کرده است، مانند اینکه در آن، برخى از روایات، در یک دسته‏بندى ذکر شده‏اند که ظاهرشان با هم هم‏آهنگى ندارد، ولى به لحاظ واقعى و با دقت معلوم مى‏شود، همگى مضمون واحدى دارند.

کتاب« الاصول السته عشر( ط- دار الحدیث)»، از دو مجموعه تشکیل یافته است که اولى، مشتمل بر کتاب زید زراد و چند نفر دیگر مى‏باشد و دومى، شامل کتاب عبد الملک و چند نفر دیگر است که به تفصیل اشاره خواهد شد. در مورد روات مجموعه هم باید گفت که غالب روایات از طریق شیخ الروایه، محمد بن ابى عمیر مى‏باشد که از اصحاب اجماع است. در مقدمه کتاب، تعاریفى از هر دو مجموعه کتاب و اینکه براى گردآورى کتاب از چه نسخه‏هایى استفاده شده و طریق تحقیق بر چه پایه‏اى استوار است، بازگو شده است.

مجموعه اول: اولین کتاب مجموعه نخست؛ یعنى کتاب‏هاى روایى زمان ائمهعلیه‌السلام، کتاب زید زراد مى‏باشد و اولین روایت این کتاب، از امام صادقعلیه‌السلام بوده و در مدح جود و ذم بخل است. این کتاب، غیر از روایت مذکور داراى سى و سه روایت دیگر نیز مى‏باشد که آخرین آنها دستورى است از امام صادقعلیه‌السلام که به هنگام نگاه به آسمان، آیات ۱۹۰ آل عمران و ۵۴ اعراف قرائت گردد.

کتاب بعدى، متعلق به ابى سعید، عباد عصفرى است که نوزده روایت دارد؛ اولین روایت این کتاب، روایت عاصم بن حمید حناط از امام صادقعلیه‌السلام مى‏باشد.

کتاب سوم، کتاب عاصم بن حمید حناط است که مشتمل بر صد روایت است.

کتاب چهارم، کتاب زید نرسى است که در بر گیرنده پنجاه روایت از امام صادقعلیه‌السلام مى‏باشد؛ اولین روایت آن از محمد بن ابى عمیر از زید نرسى از امام صادقعلیه‌السلام است که در فضیلت روز جمعه و روزهاى عید مى‏باشد.

کتاب بعدى، کتاب جعفر بن محمد بن شرع حضرمى است. این کتاب، چهار نوع اخبار دارد که عبارتند از: اخبار حمید بن شعیب از جابر جعفى، اخبار عبد الله بن طلحه نهدى، اخبار ابى صباح عبدى و اخبار ابراهیم بن جبیر از جابر جعفى که مجموعا صد و بیست و سه روایت را در بر گرفته است.

کتاب ششم، متعلق به محمد بن مثناى حضرمى است که مشتمل بر اخبار ذریح بن یزید محاربى و اخبار محمد بن مثنا بن قاسم حضرمى ملقب به بزیع مى‏باشد. این کتاب، شصت روایت دارد.

کتاب هفتم، کتاب درست بن ابى منصور است. این کتاب، داراى شصت و دو روایت مى‏باشد که اولین روایت آن، در مورد استغفار هر روزه پیامبر( ص) مى‏باشد.

در این مجموعه، این مطالب نیز ذکر شده است:

۱٫ دو حدیث از على بن عبد الله بن سعید که یکى در مورد دعاى وتر است از امام صادقعلیه‌السلام و دیگرى در مورد شعرى از هند است که به هنگام رحلت پیامبر( ص) سروده است؛

۲٫ دو روایت از شیخ تلعکبرى که از محمد بن جعفر قرشى نقل کرده است؛

۳٫ یک روایت دیگر از تلعکبرى که سؤال مرد یهودى از پیامبر( ص) در مورد صداى حیوانات مى‏باشد.

مجموعه دوم: این مجموعه، از کتب روایى اولیه که در زمان ائمهعلیه‌السلام بوده و به اصول اربعمائه مشهور است، اخذ گردیده است. اولین کتاب این مجموعه، کتاب عبد الملک بن حکیم است که تنها شش روایت دارد و اولین روایت آن هم از امام باقرعلیه‌السلام بوده و در باره سابقه سلمان فارسى مى‏باشد که عمرى را مشغول خدمت به بزرگان مسیحى از فرزندان حواریون و غیرهم بوده و نهایتا توفیق شرف‏یابى به محضر پیامبر اسلام( ص) را پیدا مى‏کند.

دومین کتاب از دومین مجموعه، کتاب مثنى بن ولید حناط است که بیست و سه روایت دارد.

کتاب بعدى، متعلق به خلاد سندى است که هشت روایت داشته و اولین آنها روایتى است از امام صادقعلیه‌السلام در بیان حکم ذبح کبوترى از کبوتران حرم.

کتاب حسین بن عثمان بن شریک، چهارمین کتاب مجموعه دوم است که در بر دارنده چهل و چهار روایت از امام باقرعلیه‌السلام و امام صادقعلیه‌السلام است.

کتاب بعدى، متعلق به عبد الله بن یحیاى کاهلى است که سیزده روایت دارد.

آخرین کتاب این مجموعه هم از سلام بن ابى عمره است که ده روایت دارد.

دسته بعدى روایت‏هاى مجموعه دوم، از نوادر على بن اسباط است که شامل سى روایت بوده و در ادامه‏اش خبرى در ملاحم آمده است. این خبر را ابو القاسم، على بن حسن بن قاسم یشکرى خزار کوفى، معروف به ابن طبال نقل کرده است. آخرین بخش مجموعه دوم کتاب، انتخاب پنجاه و نه روایت از کتاب علاء بن رزین است که اولین روایتش در توضیح آیه ۸۷ سوره حجر مى‏باشد. امام باقرعلیه‌السلام در مورد این آیه؛ یعنى‏«و لقد آتیناک سبعا من المثانى و القرآن العظیم»مى‏فرماید: مراد، آیه الکرسى است.

وضعیت کتاب‏

تحقیق و تصحیح کتاب، توسط ضیاء الدین محمودى با مساعدت آقایان نعمت الله جلیلى و مهدى غلام‏على و… صورت گرفته و به‏صورت پانوشت، در ذیل صفحات ذکر شده است. در آغاز کتاب، مطالبى تحت عنوان« التصدیر» توسط محمد حسین درایتى نگاشته شده، سپس مقدمه آقاى ضیاء الدین محمودى ذکر گردیده است.

در پایان کتاب، فهرست آیات، فهرست احادیث، فهرست اشعار، فهرست اسماء معصومینعلیه‌السلام، فهرست اعلام، فهرست اماکن و بقاع، فهرست اسماء حیوانات، فهرست مصادر تحقیق و فهرست مطالب مرقوم شده است.

منبع: ‏متن و مقدمه کتاب