کتاب طبّ الرّضا – طب و بهداشت از امام رضا علیه‌السلام
کتاب طب الامام الرضا علیه السلام ( طب و بهداشت از امام رضاعلیه‌السلام) شرح و ترجمه فارسى رساله ذهبیه امام رضاعلیه‌السلام، به قلم نصیرالدین امیر صادقى است.
ساختار:
کتاب با پیشگفتار و مقدمه مترجم بر کتاب آغاز شده است. پس از آن متن عربى رساله و در آخر ترجمه اثر آمده است. متن رساله از تبویب و فصلبندى خاصى برخوردار نیست و عناوین ترجمه نیز از سوى مترجم است.
گزارش محتوا:
مقدمهاى که مترجم بر کتاب نوشته است، حاوى نکات بسیار مهمى است که استفاده بهینه خواننده از مطالب کتاب، مبتنى بر مطالعه دقیق آن است و لذا در اینجا به بخشهاى از آن اشاره مىشود. مترجم در پیشگفتار به شرح معناى امام و امامت پرداخته و متذکر مىشود که« امامان براى آن نیستند که تب و سرماخوردگى ما را علاج کنند». وى پس از مختصرى توضیح این مطلب چنین نتیجهگیرى مىکند:« بنابراین هر گونه دستورى که از امامان معصوم غیر از آنچه گفته شد، رسیده است، همه خارج از برنامه و کنار شأن و وظیفهى امامت است. اگر درست رسیده باشد، اگر جعل و کذب و بستهى به آنان نباشد، مطالبى است که ضرورت اقتضا کرده، گاهى از عوامل قهر و زور مجبور شده‌اند و گاهى به حال حرمانزدگان، دل سوزاندهاند…، از طبیب شناختن درد و درمان، از امام رهبرى به هدف اسلام و قرآن مىطلبیم. ما زاد بر آن هر چه نقل شده، زاید بر وظیفه و مقتضاى فضل و کرامت است و ما را بر قبول و تبعیت از آن دستورها تکلیف نفرمودهاند».
اگرچه مطالب کتاب با طب قدیم اختلاف دارد؛ اما به تعبیر مترجم در بادى نظر، با طب قدیم سازگارتر به نظر مىرسد؛ لذا به جهت این که براى خوانندگان بیشتر قابل استفاده باشد، به ترجمه ساده اکتفا نشده و ضمن شرح آن اصول، این کتاب را با مبانى علم جدید، البته آن مبانى که عقل و آزمایش به درستى آن اطمینان یافته باشد، تطبیق کرده است.
وى سپس به این که« رساله ذهبیه یا مذهبه» به اسناد مختلفى در کتابهاى روایات و اخبار نقل شده، اشاره کرده و خبر« موسى بن على بن جابر سلامى» را در این خصوص نقل مىکند. دلیل نامگذارى رساله نیز این بوده است که چون توجه مأمون و دانشمندان عصر او را به خود جلب نمود، مأمون دستور داد آن را با آب طلا بنویسند و به همین مناسبت به رساله ذهبیه یا مذهبه شناخته شد.
امیر صادقى، در ادامه مقدمه به این نکته مهم اشاره مىکند که« اهل هر بلادى را به مقتضاى آب و هواى همان شهر باید پرورش داد و به هر مریضى باید به تناسب محل اقامت و پرورش او پیشنهاد غذا و دوا کرد. بیشتر دستورات امامعلیه‌السلام در این رساله هم به مقتضاى حال شخص مأمون و برخى به تناسب احوال مردم آن عصر و مکان مىباشد. قسمت دیگر از تجویزات امامعلیه‌السلام هم چنان که خود آن حضرت در مقدمه کتاب یادآورى کردند، نقل عقاید و تجربیات اطباء و حکما است و شاید این اقتباس به منظور و یا تصویب و یا ملاحظات دیگر بوده است»؛ لذا خاطر نشان مىکند:« با توجه به مطالب فوق بهرهاى که از این کتاب مىبریم، علمى و نظرى است؛ اما از حیث عمل نمىتوانیم از تمام دستورات آن مو بهمو به نفع خویش استفاده کنیم».
کتاب؛ مشتمل بر مطالب متنوعى پیرامون بهداشت، بیمارىها، خواص خوراکىها و آشامیدنىها و گیاهان، و شیوه پیشگیرى از بیمارى و درمان آنهاست. ذکر فصول سال و وضعیت بدن در آنها، خواب و تأثیرات آن بر بدن و روش صحیح خوابیدن، خواص مسواک و بهترین نوع آن، خواص و تأثیرات حجامت بر بدن، رهایى از بیمارى معده، مثانه، زکام و مانند آن، خواص عسل و گل نرگس از جمله مباحث فراوان کتاب است.
مترجم در انتهاى اثر بخشى را با عنوان« تذکر» آورده است که حاوى مطالب ارزشمندى است. در این بخش مطالبى در خصوص علل و درمان بیمارىها، دارو و غذا، عقل سالم و بدن سالم با نگاه به طب جدید بیان شده است. در بخشى از آن مىخوانیم:« علل بیمارىها را در تسلط میکربها و کمبود ویتامینها و املاح معدنى منحصر کردهاند و حال آنکه بالحسن و العیان هزاران عوامل دیگر نیز هست که بیمارىها را پدید مىآورد و مهمتر از همهى آنها عوارض روحى و اخلاقى است».
وضعیت:
در پاورقى متن عربى رساله، به اختلاف نسخ کتاب اشاره شده است. در پانوشت بخش ترجمه نیز برخى الفاظ و اصطلاحات شرح شده است.
منبع:مقدمه و متن کتاب
