کتاب الکافى چاپ دارالحدیث
پرمطلب: کتاب الکافى حاوى مجموعه روایاتى در باب اصول و فروع دین است که توسط محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینى، جمعآورى شده است و در مؤسسه دار الحدیث، زیر نظر حجه الاسلام، محمد حسین درایتى، از روى نسخههاى متعدد تحقیق و تصحیح گردیده است.
مقام معظم رهبرى، در پیام خود به کنگره بین المللى مرحوم کلینى( ره)، در باره این تصحیح، چنین فرمودند:« به نظر اینجانب، چاپ عرضه شده به مناسبت این گنگره، به خاطر تصحیح فنى بسیار خوب، مراجعه دقیق به نسخههاى اصلى، ذکر گسترده نسخهبدلها، جدا کردن اسانید از متن روایات و مزایاى دیگر، اثر برجسته و ارزشمندى است که با سلیقه به کار رفته در آن، انشاءالله، یادگارى ماندگار خواهد بود.»
از آنجا که در باره کتاب شریف« الکافى» در چاپ اسلامیه مطالبى به اجمال آمده است، در این نوشتار، مطالبى در باره طبع دار الحدیث ارائه مىشود:
کتاب« الکافى»، در چاپ قبلى( اسلامیه) در ۸ جلد و در ۴۵۸۵ صفحه تنظیم گردیده و در این چاپ، در ۱۵ جلد و مجموعاً ۱۱۸۰۳ صفحه عرضه شده است.
تا کنون، ۱۶۰۷ نسخه خطى از این کتاب، شناسایى شده است که عمده این نسخهها؛ یعنى بیش از هزار نسخه، مربوط به قرون دهم و یازدهم؛ یعنى عصر صفوى است و این، نشاندهنده این است که در آن زمان، علمایى بودهاند که به تکثیر نسخههاى« الکافى» اهتمام داشتهاند و علامه مجلسى از بارزترین و مهمترین افراد این گروه است.
با ورود ابزار جدید بین حدیثپژوهان و محققان و گسترش حرفه تحقیق و تصحیح کتاب، بسیارى به این نتیجه رسیدند که« الکافى»، بهعنوان یکى از معتبرترین منابع حدیثى شیعه، نیازمند تحقیق جدید است؛ به علاوه اینکه در ۵۵ سال اخیر، هیچ کار جدّى در باره آن انجام نگرفته بود و فقط برخى، با هدف تجارى، شکل کار و نوع چاپ آن را تغییر داده بودند.
در ابتداى طبع دار الحدیث، ابتدا، ارشادات و توجیهاتى از سوى حضرت آیه الله شبیرى زنجانى، در مورد تصحیح کتب حدیثى، بهویژه کتاب« الکافى»، ذکر شده و سپس تقریظ حضرت آیه الله سبحانى درج گردیده است.
در المدخل که به قلم محمد حسین درایتى، رقم خورده است، از این مباحث، سخن به میان آمده است:
زندگىنامه گسترده شیخ کلینى، معرفى تفصیلى کتاب« الکافى»، توضیح مراحل گوناگون در کار تصحیح و تحقیق و چاپ« الکافى» و ارائه نمونههایى مصور از نسخههاى خطى آن.
معمولاً در تصحیحها به یک نسخه مرجع و اصلى مراجعه مىشود، اما در جریان تصحیح« الکافى»، چنین نسخهاى یا نسخه منتخب وجود نداشته است؛ از همین رو تعدادى از نسخهها براى مقابله انتخاب و آنکه بیشتر از همه با قواعد عربى و اصول نگارش حدیث، سازگارتر بوده، انتخاب شده است.
تمام بخشهاى کتاب، با ۷ تا ۱۲ نسخه و در مواردى خاص با ۱۸ نسخه، بهطور کامل مقابله شده که در پاورقى، به این نسخهها اشاره شده است. علاوه بر نسخى که توسط خود دار الحدیث شناسایى گردیده، از مجموعه نسخى هم که حضرت آیه الله شبیرى، بر اساس آنها، یک دوره کافى خودشان را تصحیح کرده و تعلیقات فراوانى بر آن زدهاند، استفاده شده است.
برخى از روایات کافى که ظاهراً بهصورت مرسل نقل شده، از طریق مشابهیابى، مسند گردیده است؛ بهطور مثال، سند روایت شماره ۱۹۴۲ که به این صورت است:« عنه عن ابن فضال عن ابن بکیر عن بعض اصحابنا عن ابى عبد اللهعلیه‌السلام» و به تعبیر رجالیون، به ارسال مبتلاست، با مشابهیابى معلوم شده است که مرحوم کلینى متن همین روایت را در حدیث شماره ۲۴۲۷، با یک سند دیگرى که مشکل ارسال ندارد، نقل کرده است.
مشابهیابى در حوزه متن، داراى فوایدى است که یکى از آنها، شناخت تحریفات مىباشد؛ بهعنوان مثال، روایتى در کتاب فضل القرآن کافى داریم که مىگوید: قرآن نازل شده بر پیامبر، مشتمل بر ۱۷ هزار آیه بوده است. برخى، این روایت را مستمسک قرار داده و به شیعه اشکال وارد مىکنند که شما قائل به تحریف قرآن هستید. با مشابهیابى در مرحله مقابله با نسخ، معلوم شده است که در دو نسخه از نسخهها، خلاف این متن گزارش شده و تعبیر« عشر» ندارد و بهصورت« سبعه آلاف»( هفت هزار) آمده است.
چون تعارض روایات فقهى امرى کاملاً طبیعى است و مرحوم کلینى، طبق مبناى خود، به برخى روایات معارض اشاره نکرده است، در این اثر در مشابهیابى، در صورت برخورد اختلاف حدیث با روایات معارض، در پانوشت آمده است تا مخاطب وقتى به این گروه از مصادر مراجعه مىکند، بتواند به احادیث معارض هم دست یابد.
مجموعه اطلاعاتى که در تعلیقات سندى آمده، یک دایره المعارفى است که مىتواند مخاطبین سندپژوه و حدیثپژوه را در دو امر کمک کند:
۱ در اصل قواعد سندشناسى کافى، چون سعى شده سبکشناسى اسناد کافى در تعلیقات به خوبى نمود پیدا کند؛
۲ در قواعد و قوانین شناخت تحریف؛ در واقع، اگر کسى با هدف استخراج قواعد تحریف و تصحیف، به این مجموعه رجوع کند، مىتواند مجموعهاى از قواعد تحریف و تصحیف را براى تعامل با دیگر اسناد کتب حدیثى شناسایى نماید.
براى شرح الفاظ مبهم، به کتب لغت و شروح مراجعه شده است و در این خصوص، اولویتبندى بر حسب تاریخ و اعتبار آن کتب بوده است، لذا در مرحله اول، به صحاح جوهرى و نهایه ابن اثیر و در مراحل بعدى به مصباح المنیر، قاموس المحیط و لسان العرب مراجعه شده است و سعى بر این بوده است که در شرح الفاظ، معناى لفظ با توجه به سیاق حدیث ذکر شود.
به لحاظ شکلى براى کتابها، ابواب و احادیث« الکافى»، شماره مسلسل گذاشته شده و این موضوع، براى اولین بار در چاپ این کتاب اتفاق افتاده است. سندها از متن روایت جدا و با قلم( فونت) متفاوتى چاپ شده است، چون براى برخى افراد که به این کتاب مراجعه مىکنند، فقط سند مهم است و برخى هم اصلاً با سند کارى ندارند و مىخواهند روایت را ببینند و این مسئله، به هر دو گروه کمک مىکند.
از آنجا که مرحوم کلینى، گاهى بیاناتى را بهعنوان توضیح، در ذیل روایت آورده، تمام بیانات وى، چپچین و قلمش ریزتر شده است تا مخاطب بداند این مطلب، خارج از روایت است.
منابع
۱ مقدمه و متن کتاب.
۲ پایگاه اطلاعرسانى مؤسسه علمى- فرهنگى دار الحدیث، گفتوگو پیرامون تصحیح اصلىترین منبع حدیثى شیعه، ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۰
