آسیب‌شناسی تبلیغات غیر مستقیم دخانیات
سایت پر مطلب: تبلیغات پنهان شرکت‌های دخانیاتی است که ناخود‌آگاه روی ذهن نوجوانان و جوانان تاثیر می‌گذارد و از قبح سیگار کشیدن در اذهان می‌کاهد. در مطلب با دکتر محمدرضا معدنی، دبیر فراکسیون مبارزه با دخانیات مجلس شورای اسلامی و عضو هیات امنای جمعیت مبارزه با دخانیات ایران، در رابطه با تبلیغات پنهان سیگار در رسانه‌ها و تاثیر آن بر جامعه گفت‌و‌گو کرده‌ایم.
سلامت: شرکت‌های تولید‌کننده دخانیات چقدر حق تبلیغ در جامعه دارند؟
تبلیغ علنی دخانیات ممنوع است اما از آنجا که نوجوانان و جوانان مشتریان مناسبی برای شرکت‌های دخانی هستند، این شرکت‌ها سعی می‌کنند آنان را به روش‌های مختلف و با تبلیغات غیر‌مستقیم به سمت سیگار بکشانند.
سلامت: منظورتان از تبلیغات غیر‌مستقیم چیست؟
معمولا شرکت‌های دخانی روی ناخود‌آگاه و ذهن کنجکاو کودکان و نوجوانان کار می‌کنند. مثلا چند دهه قبل روی وسایل ورزشی یا دور تا دور ماشین‌های مسابقه‌های ورزشی مثل فرمول یک و دو و روی دستکش دروازه‌بان‌ها یا حتی دور زمین والیبال و بسکتبال تبلیغ شرکت‌های دخانی بود. خوشبختانه به دنبال پیگیری‌های سازمان‌های ضددخانیات، مجلس و افراد حقیقی مثل پزشکان معروف و نامه‌نگاری‌های زیاد، تبلیغ مستقیم دخانیات از سالن‌های ورزشی حذف شد اما این شرکت‌ها دست از تبلیغ برنمی‌دارند و رسانه‌ها حوزه خوبی برای تبلیغ آن‌ها هستند.
سلامت: ممکن است مثالی بزنید؟
بله، مثال‌های خیلی ساده که کودکانمان با آن مواجه‌اند؛ کارتون‌هایی مثل پلنگ صورتی، ملوان زبل یا پسر شجاع است. پدر پسر شجاع که صحبت‌هایش عاقلانه است و راهنمایی‌های درستی می‌کند، همیشه پیپی به دهان دارد یا ملوان زبل، ورزشکار و مردی قدرتمند است که همیشه پیپ می‌کشد. حتی برنامه‌های جدیدی ساخته می‌شود که به نحوی تبلیغ دخانیات است مثلا در تبلیغ چای کاپیتان، کاپیتانی را می‌بینید که در دستش پیپ است و روی بسته چای هم عکسش وجود دارد. در موارد این‌چنینی که تبلیغ یا فیلم تولید داخل است، می‌توانیم با نامه‌نگاری از طرف انجمن جلوی پخش آن را بگیریم اما در مورد فیلم‌های خارجی چنین امکانی وجود ندارد. البته در کشورهایی مثل ترکیه چنین صحنه‌هایی شطرنجی می‌شود. تبلیغات مخفی دیگری هم در سطح شهر یا حتی روی مواد غذایی وجود دارد که شاید دیده باشید.
سلامت: روی مواد غذایی؟
بله، تبلیغاتی روی اتوبوس‌هایی که در سطح شهر تردد دارند، هست و بنر‌هایی هم در این زمینه در بزرگراه‌ها وجود دارد. مثلا روی برخی از اتوبوس‌ها عنوان «کمل» تبلیغ شده که برند نوعی سیگار است یا چندی پیش بنری در جاده تهران-قم نصب شد که تبلیغ دیپلمات بود. دیپلمات ابتدا با کیف، بعد کت و شلوار وارد جامعه شد و بعد سیگار تولید کرد.
جالب اینجا بود که دکه‌هایی که سیگار دیپلمات می‌فروختند، آن اوایل به‌عنوان اشانتیون تی‌شرت قرمز رنگی هم می‌دادند که با رنگ سفید روی آن تبلیغ دیپلمات خورده بود. حتی می‌توان گفت خمیردندان مریت نیز نوعی تبلیغ ناخود‌آگاه سیگار محسوب می‌شود زیرا مریت نام یک برند سیگار است و به این ترتیب با ارائه یک محصول بهداشتی، به نوعی انگار دخانیات تبلیغ و تطهیر می‌شود. حتما در جریان هستید که بنر تبلیغ این سیگار که در بزرگراه همت نصب شده بود، با نامه‌نگاری جمعیت مبارزه با دخانیات برداشته شد.
سلامت: در مورد مواد غذایی چطور؟
مثلا آدامس ریلکس جعبه‌ای مشابه سیگار دارد. نوار دور آن، شکل پاکت و حتی نحوه باز شدن در آن و تعداد آدامسی که درون آن است و شکلی که تعارف می‌شود مشابه پاکت سیگار است و این شاید ذهن برخی نوجوانان را برای قبول دخانیات آماده کند. اگر دقت کنید، پشت پاکت همین آدامس مارک شرکت دخانی کنت را می‌بینید. حتی برخی پاستیل‌هایی که برای کودکان تولید می‌شوند مارک کنت دارند و برخی حتی طعم سیگار می‌دهند. این مواد غذایی ذهن و ذائقه کودک را برای سیگاری شدن تقویت می‌کنند.
سلامت: به این ترتیب شرکت‌های دخانی فوق‌العاده باسیاست رفتار می‌کنند تا با وجود تمام تبلیغات منفی که علیه سیگار وجود دارد، همچنان بتوانند برای خود مشتری پیدا کنند.
همین‌طور است. شرکت‌های تولید‌کننده دخانیات نفوذ بسیار زیادی در تمام دنیا دارند و روی تبلیغاتشان کار می‌کنند و پشت هر یک از اقدام‌هایی که انجام می‌دهند سیاستی نهفته است. دقت کرده‌اید که در تمام اتومبیل‌‌ها از ارزان‌ترین تا گران‌ترین آن‌ها حتی اگر متعلق به فرد سیگاری نباشد، همیشه فندک و زیرسیگاری وجود دارد؟ از نظر کارخانه‌های تولید‌کننده دخانیات، هر فردی که به سمت سیگار کشیده می‌شود یک کارخانه پولسازی برای شرکت‌های محسوب می‌شود.
سلامت: با وجود تمام این تبلیغات سیاستمدارانه و پنهان چطور می‌توانیم از سیگاری شدن فرزندانمان پیشگیری کنیم؟
قدم اول فرهنگسازی است. اوایل انقلاب برای احترام به مه‌مان در خانه، تکایا و حتی مسجد جلوی مرد‌ها زیرسیگاری و سیگار می‌گذاشتند اما خدا را شکر امروز این فرهنگ جا افتاده که نباید در اماکن عمومی سیگار کشید. گرچه متاسفانه هنوز هم کماکان در برخی اماکن، صحنه‌هایی از سیگار کشیدن دیده می‌شود.
قدم دوم، ایجاد فضاهای نشاط‌آوری است که به تخلیه انرژی نوجوانان و جوانان کمک می‌کند. علت بروز خیلی از آسیب‌های اجتماعی در کشور ما، تخلیه‌نشدن انرژی نوجوانان و جوانانمان است. متاسفانه استفاده از امکانات تفریحی و ورزشی در ایران هزینه بالایی می‌خواهد. دولت می‌تواند ورزرشگاه‌ها را رایگان کند و شهرداری‌ها می‌توانند حامی مالی این امر شوند. وقتی نوجوان محلی برای تخلیه انرژی و شادی داشته باشد، امید برای اینکه در معرض آسیب‌های اجتماعی قرار نگیرد، بیشتر است.
در عین حال، برای بسیاری از رشته‌های ورزشی زمینه استعدادیابی فراهم می‌شود و تبعات مثبت بسیاری برای جامعه خواهدداشت. اگر انجام ورزش را در سطح جامعه نهادینه و استفاده از امکانات ورزشی ورزشگاه‌ها را رایگان کنیم، جامعه‌ای عاری از دخانیات خواهیم‌داشت.
قدم سوم، مقابله با تبلیغات است. استفاده از تصاویر مشمئز‌کننده روی پاکت سیگار یا ساخت مستند‌هایی در مورد عوارض واقعی سیگار می‌تواند موثر باشد. متاسفانه هنوز شرکت دخانیات در کشور ما این کار را انجام نمی‌دهد و معمولا تصاویری مثل پایی که سیگار را له کرده روی پاکت‌های سیگار می‌بینید در حالی که مشاهده یک ریه سیاه یا حنجره سوراخ تاثیر پیشگیرانه بهتری خواهدداشت. مراکزی به نام «نفس پاک» هم در کشور داریم که کودکان ۶ تا ۱۲ ساله مخصوصا آنهایی که در خانواده‌شان فرد سیگاری‌ای وجود دارد، می‌توانند در آن ثبت‌نام کنند. در این مراکز انیمیشن و نمایشنامه‌های ضدسیگار نمایش داده می‌شود و در نهایت برای کودکان در شرایط حضوری فضاهای سرسبز عاری از دخانیات فراهم تا بازی کنند و ذهنشان به سمت دخانیات نرود.
جالب اینجا بود که دکه‌هایی که سیگار دیپلمات می‌فروختند، آن اوایل به‌عنوان اشانتیون تی‌شرت قرمز رنگی هم می‌دادند که با رنگ سفید روی آن تبلیغ دیپلمات خورده بود. حتی می‌توان گفت خمیردندان مریت نیز نوعی تبلیغ ناخود‌آگاه سیگار محسوب می‌شود زیرا مریت نام یک برند سیگار است و به این ترتیب با ارائه یک محصول بهداشتی، به نوعی انگار دخانیات تبلیغ و تطهیر می‌شود. حتما در جریان هستید که بنر تبلیغ این سیگار که در بزرگراه همت نصب شده بود، با نامه‌نگاری جمعیت مبارزه با دخانیات برداشته شد.
سلامت: در مورد مواد غذایی چطور؟
مثلا آدامس ریلکس جعبه‌ای مشابه سیگار دارد. نوار دور آن، شکل پاکت و حتی نحوه باز شدن در آن و تعداد آدامسی که درون آن است و شکلی که تعارف می‌شود مشابه پاکت سیگار است و این شاید ذهن برخی نوجوانان را برای قبول دخانیات آماده کند. اگر دقت کنید، پشت پاکت همین آدامس مارک شرکت دخانی کنت را می‌بینید. حتی برخی پاستیل‌هایی که برای کودکان تولید می‌شوند مارک کنت دارند و برخی حتی طعم سیگار می‌دهند. این مواد غذایی ذهن و ذائقه کودک را برای سیگاری شدن تقویت می‌کنند.
سلامت: به این ترتیب شرکت‌های دخانی فوق‌العاده باسیاست رفتار می‌کنند تا با وجود تمام تبلیغات منفی که علیه سیگار وجود دارد، همچنان بتوانند برای خود مشتری پیدا کنند.
همین‌طور است. شرکت‌های تولید‌کننده دخانیات نفوذ بسیار زیادی در تمام دنیا دارند و روی تبلیغاتشان کار می‌کنند و پشت هر یک از اقدام‌هایی که انجام می‌دهند سیاستی نهفته است. دقت کرده‌اید که در تمام اتومبیل‌‌ها از ارزان‌ترین تا گران‌ترین آن‌ها حتی اگر متعلق به فرد سیگاری نباشد، همیشه فندک و زیرسیگاری وجود دارد؟ از نظر کارخانه‌های تولید‌کننده دخانیات، هر فردی که به سمت سیگار کشیده می‌شود یک کارخانه پولسازی برای شرکت‌های محسوب می‌شود.
…
