کتاب توحید مفضل
توحید مفضل بن عمر ترجمه علامه مجلسى به زبان فارسى است که در سال ۱۰۹۴ ق به دست ایشان ترجمه شده است. مصحح این کتاب آقاى باقر بیدهندى مىباشد و پاورقىهاى آن توسط آیت الله محمدتقى شوشترى انجام گرفته است. در این کتاب به بیان شگفتىهاى آفرینش انسان و جهان هستى پرداختهاند و از این راه به اثبات آفریدگارى حکیم و دانا پرداختهاند. در واقع این کتاب املاى امام صادقعلیه‌السلام بر مفضل بن عمر جعفى کوفى، یکى از اصحاب سرشناس و بزرگ آن حضرت مىباشد.
ساختار و محتواى کتاب
توحید مفضل از دیر باز مورد توجه علما و بزرگان بوده و حتى به زبانهاى دیگر ترجمه شده است. و براى بهرهگیرى فارسى زبانان علامه محمدباقر مجلسى آن را به فارسى ترجمه و نکات ارزشمندى را تحت عنوان« مترجم گوید» بدان افزوده است. مىتوان ترجمه مرحوم مجلسى را شرحى مختصر و« مزجى» دانست که باز شناختن سخنان شارح و متن، تنها با مقابله با اصل ممکن است.
کتاب با مقدمهاى از مصحح آقاى باقر بیدهندى در باره علوم بىکران ائمه مخصوصا امام صادقعلیه‌السلام که در این کتاب به روشنى نمایان است، و از مقام و بزرگداشت مفضل نزد ائمه صحبت شده است.
در این ترجمه مقدمهاى از آیت الله شوشترى نقل شده است که در آن از اهمیت و جایگاه این کتاب و بالخصوص امام صادقعلیه‌السلام سخن مىگوید و امام را فردى دانشمند و نابغه معرفى مىکند. وى مطالب این مقدمه را از کتاب مغز متفکر جهان شیعه امام جعفر صادق علیه السّلام، که بیست و پنج نفر از استادان دانشگاه اروپا و امریکا اصل انگلیسى آن را نوشتهاند و ذبیح الله منصورى به این اسم آن را ترجمه کرده، نقل مىکند: اولین کسى که خبر به گردش زمین به دور خود داد امام صادقعلیه‌السلام بود، و از قول این کتاب نظریههاى امام صادقعلیه‌السلام را که جزء اولین نظریات است، مىآورد که امام صادقعلیه‌السلام اولین کسى است که عقیده به عناصر اربعه را که مدت یک هزار سال غیرقابل تزلزل به نظر مىرسید، متزلزل کرد آن هم وقت گفتنش این نظریه را هنوز یک نوجوان نشده طفل به شمار مىآمد؛ ولى نظریه مربوط به هوا را بعد از آن که به سن رشد رسید و به تدریس شروع کرد، بر زبان آورد.
پریستلى با آن که اکسیژن را کشف کرد، نتوانست بفهمد که آن را مىسوزاند. و( لاوازیه) با آن که قسمتهایى از خواص اکسیژن را با آزمایش استنباط کرد، نتوانست بفهمد که آن گاز، سوزاننده آهن است؛ ولى امام صادقعلیه‌السلام هزار سال قبل از او به این موضوع پىبرد.
نظریه امام صادقعلیه‌السلام مبنى بر آن که تمام اجزاى باد( هوا) براى تنفس ضرورت دارد، از نیمه قرن نوزدهم به بعد، تا امروز تأیید شده است.
یکى از نظریههاى امام صادقعلیه‌السلام که نبوغ علمى او را به ثبوت مىرساند، نظریهاى است که راجع به انتقال بیمارى به وسیله بعضى از نورها، داده است. امام جعفر صادقعلیه‌السلام فرمودند:( روشنائىهائى هست که اگر از یک بیمار بر یک شخص سالم بتابد ممکن است، آن شخص سالم را بیمار کند.
در مباحث علمى مبحثى وجود ندارد که امام صادقعلیه‌السلام راجع به آن اظهار نظر نکرده باشد؛ از آن جمله راجع به نور ستارگان که گفته: در بین ستارگانى که شب مىبینیم، ستارگانى هستند که آن قدر نورانى مىباشند که خورشید در قبال آنها تقریبا بىنور است.
آیت الله شوشترى از آن کتب در این مقدمه نقل مى کند که امام صادقعلیه‌السلام گفت دنیا منحصر به یکى و دو تا نیست و دنیاهاى متعدّد وجود دارد. این گفته امروز به طور غیر قابل تردید به ثبوت مىرسد، هزارها دنیا، چون دنیاى خورشیدى ما از بین مىرود؛ ولى کوآزر باقى مىماند.
بعد از این دو مقدمه، از علامه مجلسى دیباچهاى نقل مىشود که در آن علت پیدایش کتب و جریانى که بین مفصل و ابن ابى الوجاء درباره وجود خدا افتاد را نقل مىکند، بعد از این مطالب، متن کتاب توحید مفضل از به زبان علامه مجلسى ترجمه مىشود.
پیشینه کتاب
از این کتاب چاپهاى متعدد نشر یافته است. ترجمه علامه مجلسى، غیر از چاپ حاضر چاپ دیگرى نیز دارد؛ از آن جمله انتشارات رضوى، چاپ بهرام که با توضیح مختصر بعضى لغات مشکله در پاورقى و با خط آقاى عبدالرحمن دلفراقى به چاپ رسیده است.
در اینجا به چند شرح و ترجمه اشاره مىکنیم:
۱- شرح« مولى باقر بن مولى اسماعیل کجورى تهرانى»،
۲- شرح فارسى« مولى فاضل فخر الدین ما وراء النهرى»
۳- مرحوم مجلسى- رضوان اللَّه علیه- هنگام روایت این حدیث بلند در« بحار الانوار» بسیارى از کلمات و عبارات آن را شرح کردهاند.
۴- آقاى« کاظم مظفر» نیز کوشیدهاند که کتاب را تحقیق کنند و با افزودن مقدمهاى مفید و پاورقىهایى سودمند تا حدودى در کار خود موفق بودهاند
۵-« اسماعیل بن حسین تبریزى»، با تخلّص« تائب»، تمام توحید مفضّل را در دو هزار بیت به شعر در آورده است.
۶- ترجمه« مولى محمد صالح بن محمد باقر قزوینى روغنى
۷- ترجمه« شیخ فخر الدین ترکستانى ما وراء النهرى»
۸- ترجمه آقاى« زین العبادین کاظمى خلخالى»
۹- ترجمه آقاى« على اصغر فقیهى»، که ترجمه کاملى از توحید مفضّل نیست، بلکه مترجم کوشیده که با حذف برخى از مطالب و همراه کردن چند تصویر و قلمى نسبتا روان، نوشتهاى مناسب براى« دانشآموزان» تهیه کند.
۱۰- ترجمه آقاى نجف على میرزایى به نام« شگفتىهاى آفرینش از زبان امام صادق( ع». به مناسبت برگزارى کنگره بزرگداشت علامه مجلسى، چاپ مصحح و تحقیق شدهاى از این اثر توسط مصحح محترم عرضه شده است.
در تصحیح از نسخههاى خطى و چاپى مخصوصا، نسخه موجود در کتابخانه مرحوم آیت اللَّه العظمى مرعشى نجفى( ره)، استفاده شده است.
علاوه بر مقدمه، ویرایش صورى، تیترگذارى، فهرستهاى فنى لازم و استخراج آیات و روایات، در پانوشت، اعلام کتاب به اجمال معرفى شده و پاورقىهاى استاد علامه طباطبایى( ره) و مقدمه آیت اللَّه حاج شیخ محمدتقى تسترى بر این کتاب افزوده شده است.
فهرست آیات، احادیث، افراد، کتاب ها و منابع در پایان کتاب ذکر شده است.
منبع: برگرفته از متن و مقدمات کتاب همچنین کتاب مغز متفکر جهان اسلام، و کتاب شگفتىهاى آفرینش مىباشد.
