سلامت دهان و دندان ویژه سالمندان

پرمطلب : باتوجه به افزایش شاخص امید به زندگی در کشور ما سلامت دهان و دندانها دارای جایگاه ویژه ای است. اولا تغییر نسبت جمعیت سالمندان در کشور توجه ویژه ای  را در این خصوص می طلبد. مضافا ” این اهمیت نیز با تاکید دین مبین اسلام بر ارج نهادن به مقام  و جایگاه سالمندان در جامعه تا حد دستور به ”  توقیر بزرگانتان ” بیان شده است. سلامت دهان در دوران سالمندی دارای نکات مهمی است که توجه به آن علاوه بر دو نکته قبل باعث کاهش هزینه ها برای فرد و همینطور کشور میشود.

آشنائی و رعایت این نکات موجب پیشگیری از بسیاری تبعات اقتصادی اجتماعی و سیاسی کشور شده و مهم تر موجب زندگی سالم تر و آ رامش روح فرد می گردد.

سلامت دهان آینه ای از سلامت کل و بخشی جدایی ناپذیر از سلامت عمومی بدن است. عدم رعایت بهداشت دهان و دندان در سالمندان کم برخوردار به عنوان یک عامل خطر مهم برای سلامت عمومی این افراد اعلان شده  و به همین دلیل ضمن از دست دادن دندانها شرایط مناسب تری برای افزایش بروز بیماریهای سیستمیک از جمله بیماریهای قلبی عروقی، تنفسی، دیابت و غیره فراهم می گردد.

بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی افراد بالای ۶۵ سال گروه سالمندان را تشکیل می دهند. با عنایت به بهبود شرایط عمومی اقتصادی-اجتماعی و افزایش امید به زندگی تعداد سالمندان در جهان رو به افزایش است. بر اساس اطلاعات موجود جمعیت سالمندان در سال ۱۹۵۰ میلادی ۱۳۱ میلیون نفر در جهان بوده که این تعداد در سال ۱۹۹۵ به ۳۷۱ میلیون رسید و اگر میزان رشد به همین منوال ادامه یابد در سال ۲۰۵۰ جمعیت سالمندان به ۱٫۴ بیلیون نفر افزایش خواهد یافت.

افزایش سن معمولا همراه با بروز بیماریهای گوناگون بوده و در این شرایط افراد سالمند برای تامین سلامتی یا درمان بیماریها بایستی قادر به مصرف انواع گروه های غذایی اعم از منابع پروتئینی و ویتامین ها بوده تا به این ترتیب سلامتی خود را هر چه سریعتر بدست آورند. بنابر این نقش دهان و سلامتی دندانها در این سن بسیار مهم بوده و رعایت بهداشت فردی بایستی مورد توجه قرار گیرد. بدیهی است که مراقبت از دندانها بایستی از زمان رویش آنها آغاز شده و بطور جدی در تمام طول عمر ادامه یافته و با ملاقات منظم به دندانپزشک و انجام جرمگیری و دریافت سایر خدمات پیشگیری بطور سالانه، چنانچه مشکلی هم انفاق افتاد هر چه سریعتر نسبت به درمان آن اقدام تا همیشه از دندانهای سالم و زیبا بهره مند باشیم.

این باور که دندانها روزی خراب می شوند و روزی کشیده و یک روز هم جایگزین می شوند از نظر علمی کاملا مردود است، زیرا دندانها بطور طبیعی دارای خاصیت خود ترمیمی هستند. هر بار که مینای دندان در معرض میوه یا مواد غذایی ترش که حاوی اسید است قرار می گیرد لایه ایی بسیار نازک از روی آن برداشته می شود. اما این امر برای ما محسوس نیست و در صورت تمیز کردن دندانها، در حضور فلوراید املاح موجود در بزاق مجددا روی دندانها نشسته و آنرا محکم می کند. بنا بر این اگر ما هم به اندازه حضرت نوح عمر داشته باشیم میتوانیم برای تمام عمر از دندانهای سالم و زیبا لذت ببریم منوط به اینکه در تمیزی و نظافت منظم دندانها کوشا باشیم.

بدیهی است که سلامت انسانها و جامعه نقش موثری در توسعه و توانمندی جامعه دارد. سلامت، محور توسعه و سطح سلامت متقابلا از توسعه یافتگی بهره می گیرد. بهره مندی از عمر طولانی و تامین سلامت در تمام عمر اهمیت فراوانی دارد. لذا توجه به توصیه پیامبر گرامی اسلام مبنی بر مسواک زدن هنگام وضو گرفتن سلامتی کامل دندانها را برای همه عمر تضمین می نماید.

برخی مشکلات دندانی و توصیه های دندانپزشکی در سالمندان

پوسیدگی دندان – پوسیدگی دندان میتواند در هر سنی رخ دهد. با این حال به علت پسرفت لثه و التهاب آن (پریودنتیت)، افراد سالمند در معرض خطر بیشتری جهت پیدایش پوسیدگی ریشه دندان هستند. میزان بروز پوسیدگی در افراد بالای ۶۰ سال دو برابر بیشتر از افراد ۳۰ است. بر اساس گزارشات موجود بین ۲۹ تا ۵۷ درصد سالمندان دچار خشکی دهان می باشند. استفاده از آدامس، لیمو ترش در حد مزه کردن بازبان، تغییر برخی از داروهای مصرفی و استفاده مکرر از آب طبیعی مفید است.

پیوره (پریودنتیت) –  هنگامی رخ میدهد که التهاب لثه سبب جدا شدن لیگامان دور دندانی از دندان گردد که موجت افزایش عمق فرورفتگی لثه، شل شدن دندانها و در نهایت افتادن دندان منجر می شود. برخی از افراد سالمند به علت بهداشت نا مناسب دندان و پسرفت لثه، مستعد جدا شدن نسج پریودنتال و افتادگی دندان هستند. پریودنتیت اغلب با بیماریهای قلبی-عروقی، دیابت قندی با تنظیم نامناسب، التیام نامطلوب زخم و پنومونی ناشی از آسپیراسیون در بیماران سالمند توام می باشد.

نخ دندان – وسیله ایست بسیار مناسب که با الیاف نایلونی ساخته شده و برای برداشتن پلاک دندانی از ناحیه سطوح بین دندانی توصیه میشود. استفاده از این وسیله بین ۱۵ تا ۲۰ درصد تمیزی دندانها را تامین می کند.

روش استفاده – حدود ۳۰ تا ۴۰ سانت (بسته به اندازه دست) از نخ را برداشته و دو انتهای آنرا گره می زنیم. ابتدا نخ را بطور محکم بین انگشت شست و سبابه دو دست قرار داده و سپس آنرا به آرامی وارد ناحیه تماس بین دندانها نموده و سطوح دو دندان مجاور را با حرکتی لغزشی از زیر لبه لثه بطرف سطح جونده دندان محکم حرکت داده و سپس این حرکت را روی سطح دندان مجاور قرار داده و با حرکتی مشابه، سطوح دندانها را تمیز می کنیم تا کلیه دندانها تمیز شوند. استفاده از نخ دندان به همراه مسواک از ملزومات کنترل پلاک دندانی است.

پلاک میکربی لایه ایست نازک که به سطح دندان چسبیده و شامل میکربها، ذرات مواد غذایی ومواد دیگری با منشا بزاقی می باشد. قسمت اعظم پلاک را میکروبها تشکیل میدهند. این پلاک با استفاده از آب قابل شستشو نیست و بایستی با روشهای مکانیکی مثل مسواک زدن تمیز شود. با سخت شدن تدریجی پلاک میکربی لایه ایی به نام جرم تشکیل می گردد که وجود آن باعث تجمع بیشتر میکروبها در مجاورت لثه و دندان می گردد. از عوارض بسیار مهم پلاک دندانی پوسیدگی دندان و التهاب لثه (ژنژویت) یا پیوره (پریودونتیت) که با تخریت استخوان اطراف دندان نیز همراه است را میتوان نام برد. از مهمترین علائم بیماریهای لثه خونریزی، تغییر رنگ، بوی بد دهان، درد گنگ در فکها، احساس درد بین دندانها، تمایل به فرو بردن خلال دندان در بین دندانها، آبسه، ترشح چرک، لقی دندانها، افزایش حجم لثه را میتوان نام برد.

بهترین روش برای پیشگیری از بیماریهای لثه رعایت دقیق بهداشت فردی و انجام جرم گیری حد اقل یکبار در سال توصیه می شود. حتما بایستی با روش صحیح مسواک زد تا کاملا موثر باشد. در ملاقات سالانه با دندانپزشک در خصوص نحوه انتخاب مسواک مناسب، نحوه استفاده صحیح از مسواک، نخ دندان، دهانشویه و سایر موارد مورد نظر سوال بفرمایید.

آیا جرم گیری به دندانها صدمه می زند؟ مینای دندان با داشتن بیش از ۹۶ درصد مواد معدنی یکی از سخت ترین مواد موجود در جهان است که تنها الماس آنرا تراش میدهد. ابزارهای جرمگیری از آلیاژهایی ساخته شده اند که به سختی الماس نیست و نمی توانند مینای دندان را برداشته و یا صدمه بزند. در عین حال هنگام جرم گیری نوک قلم با جرم روی دندان در تماس است و با رعایت اصول صحیح جرمگیری، هیچ خطری دندان و مینای آن را تهدید نمی کند.

آب نمک بهترین ضد عفونی کننده دهان و دندان – آب نمک و جوش شیرین بهترین ضدعفونی کننده دهان و دندان تلقی می شوند. محیط دهان همواره با انبوهی از میکروب ها و آلودگی ها به صورت طبیعی همراه است. این آلودگی ها به دلیل مقاومت طبیعی بدن قادر به بیماری زایی نبوده و به صورت انگل در دهان باقی می مانند. جهت پیشگیری از فعال شدن این میکربها و پایین آوردن تعداد آنها ضد عفونی دهان با استفاده از آب نمک یا جوش شیرین (کربنات سدیم) برای همه افراد ضروری است. استفاده از این مواد باعث قلیایی شدن محیط دهان و جلوگیری از فعالیت میکربها می گردد.

تاثیر آدامس در حفظ سلامت دهان و دندان – آدامس بدون قند تاثیرات مثبت فراوانی در حفظ سلامت دندانها دارد، بدین معنی که در هنگام جویدن میزان ترشحات بزاقی را بالا برده و اسیدهای تشکیل شده از پلاکهای دندانی را شسته و از بروز پوسیدگی دندانها جلوگیری می کند. بنابر شواهد بالینی نه تنها آدامس بدون قند عامل پوسیدگی دندانها نیست بلکه استفاده از آن پس از هر وعده غذا یا بعد از میان وعده های غذایی نظیر شکلات و بیسکویت، اسید ایجاد شده را کاهش می دهد. آب دهان یکی از مهمترین ابزارهای دفاعی طبیعی دهان به شمار می رود. این مایع اسیدهای ایجاد شدن را خنثی و مراحل بازسازی (ریمینرالیزاسیون) و محکم شدن مینای دندان را تسریع می کند. در هنگام خشکی دهان اسید تولید شده از تخمیر باکتریها میتوانند باعث بروز پوسیدگی های وسیعی در دهان شوند. مصرف آدامس برای سالمندانی که دچار خشکی دهان هستند میتواند روش موثری در تحریک غدد بزاقی برای ترشح بیشتر بزاق در دهان باشد.  آدامس بصورت مکانیکی در کاهش پلاک دندانی موثر است. از جوین ممتد آدامس باید خودداری نمود زیرا ممکن است موجب اختلال در مفصل گیجگاهی فکی، حساسیت و گرفتگی عضلات فک، سایش دندانها و سایر موارد گردد. زمان موثر مصرف آدامس ۲۰ دقیقه می باشد.

اولین قدم برای سلامت دندانها، پیشگیری از بروز بیماری و درمان آن در مراحل اولیه است.

دومین قدم مراقبت صحیح، تغذیه صحیح، استفاده از مشتقات فلوراید (بصورت ژل، دهانشویه و خمیردندان) است.

سومین قدم مراجعات منظم به دندانپزشک برای معاینه و انجام خدمات پیشگیری است.

برای خوشبو شدن بوی دهان – بوی بد دهان نشانه بیماری است برای درمان آن با دندانپزشک خود مشورت کنید. ضمنا جوشانده ساقه جوان جعفری خرد شده در دو لیوان آب معمولی، پس از سرد شدن میتواند به عنوان دهان شویه برای برطرف کردن بوی دهان استفاده شود. چای تهیه شده از تخم شنبلیله تیز در بر طرف کردن بوی دهان و بدن موثر است. دارچین تیز معطر کننده بوی دهان می باشد.

برای از بین بردن زخم های داخل دهانی که بیش از دو هفته بهبود نیافته حتما به دندانپزشک مراجعه نمایید. برای از بین بردن میکروبهای داخل دهان و کمک به بهبود زخم های داخل دهانی میتوانید ساقه ریحان را بجوید که این کار تنفس را هم معطر می کند.

بهداشت دهان و دندانهای مصنوعی متحرک – پس از هر وعده غذا بایستی دندانهای مصنوعی را از دهان خارج نموده و با آب ولرم شستشو داد. همچنین با استفاده از آب ولرم محتوی مقدار کمی نمک دهان نیزباید شسته شود. از مسواک نرم هم برای تمیز کردن دهان میتوان استفاده نمود. هنگام شب دندانهای مصنوعی را از دهان خارج و در یک ظرف درب دار محتوی آب قرار دهید. برای جلوگیری از جمع شدن زنگ یا جرم روی دندان مصنوعی به اندازه یک قاشق مربا خوری وایتکس در ظرف فوق بریزید و صبح آنرا بخوبی بشویید (دقت شود که این توصیه شامل پلاکهای دندانی که قسمتی از آن با فلز ساخته شده باشد نمی شود).

دندانهای مصنوعی و دهان افرادی که از آن استفاده می کنند بایستی حداقل سالی یکبار توسط دندانپزشک مورد معاینه قرار گرفته و در صورت لزوم اصلاحات لازم انجام و در صورت لزوم نسبت به تعویض آن اقدام شود. دندانهای لق ممکن است باعث زخم و ضایعات مختلف گردد.

سیگار و سرطان دهان: مصرف سیگار از مهمترین عوامل بروز سرطان دهان و حنجره می باشد.حدود ۹۰% افرادی که دچار این مشکلات می شوند سیگاری هستند. دود سیگار محتوی بیش از ۴۰۰۰ نوع سموم مختلف است که هر یک میتواند زیانهای جبران ناپذیری را در فرد سیگاری، افرادی که در معرض دود سیگار قرار می گیرند و حتی جنین در حال رشد نیز از طریق تنفس مادر صدمه ببیند. با توجه به متفاوت بودن میزان مقاومت یا مستعد بودن افراد این صدمات ممکن است در فرد سیگاری و اطرافین او و یا در صورت تاثیر روی ژن والدین جوان فرزندان آنها را دچار نواقص مادرزادی و یا بیماریهای سیستمیک متعددی بنماید. ضایعات سرطانی ناحیه دهان و فک و حنجره کاملا بدون درد بوده و زمانی که علائم ظاهر شود ضایعه با درجات مختلفی گسترش یافته و درمان را پیچیده می کند. در حالی که تشخیص و درمان زود هنگام میتواند با موفقیت قا بل توجهی همراه باشد. افرادی که موفق به ترک سیگار می شوند بازسازی نسوج تخریب شده در نقاط مختلف بدن مخصوصا در ریه ها آغاز می گردد به نحوی که فرد با گذشت یک سال تغیرات محسوسی را در ارتباط با سلامتی خود احساس می کند.

امروزه دندانپزشکان و بهداشتکاران نقش بسیار مهمی را در امر مشاوره موثر با بیماران دندانپزشکی ایفا می نمایند. ترک سیگار امری است کاملا اختیاری و ارادی و همه کسانی که با آگاهی از مضرات دخانیات نسبت به ترک اقدام نموده اند، توانسته اند با موفقیت کامل نسبت به اصلاح رفتار خود اقدام نمایند. کسانی که مایل به ترک باشند میتوانند با مشاوره های تخصصی و استفاده از روشای علمی تجربه موفقی داشته باشند.