آشنایی با کتاب الکافی
پرمطلب : کتاب الکافى اثرى است گرانقدر از ابو جعفر، محمد بن یعقوب کلینى رازى، از برجستهترین علماى شیعه، در آغاز قرن چهارم هجرى( متوفاى ۳۲۹ ق).
کتاب کافى، به زبان عربى و شامل مجموعه روایات اصول و فروع دین است که از ائمهعلیهالسلام رسیده است.
شیخ کلینى، با سفر به شهرها و روستاهاى سرزمینهاى اسلامى و ارتباط با روات احادیث و دستیابى به اصول چهارصدگانه شیعه که توسط یاران ائمهعلیهالسلام، نگاشته شده‌اند و با ارتباط با نواب خاص امام زمان( عج)، مجموعهاى ارزشمند و اثرى گرانبها و کتابى معتبر و جامع به نگارش درآورده است.
کتاب کافى، از قدیمىترین و معتبرترین کتابهاى روایى شیعه مىباشد که در عصر غیبت صغرى نگاشته شده است.
این کتاب، توسط یکى از برجستهترین روات و فقهاى شیعه نگاشته شده است که تا کنون مانند آن نگاشته نشده و در طول بیش از هزار سال، پیوسته مورد توجه و عنایت خاص علما و فقهاى شیعه قرار داشته و بزرگان شیعه در منابع مهم روایى و تألیفات ارزشمند خود به آن استناد نمودهاند.
این کتاب، شامل روایات پیامبر و اهل بیت آن حضرتعلیه‌السلام است که در آن، به علوم و معارف اسلامى به بهترین شکل اشاره شده و با ترتیبى زیبا ارائه شده است و فاصله زمانى کمى با اصول معتبر و اولیه شیعه دارد و علاوه بر آن، از دقت و گزیدهگویى بالایى نیز برخوردار است.
شیخ مفید، در باره آن مىفرماید:« الکافی هو من أجلّ کتب الشیعه و أکثرها فائده».
شهید اول، محمد بن مکى مىفرماید:« کتاب الکافی فی الحدیث الذی لم یعمل الأصحاب مثله».
فیض کاشانى، مىفرماید:« الکافی أشرفها و أوثقها و أتمها و أجمعها لاشتماله على الأصول من بینها و خلوه من الفضول و شینها».
شهید ثانى، مىفرماید:« الکتاب الکافی و المنهل العذب الصافی و لعمری لم ینسج على منواله و منه یعلم قدر منزلته و جلاله حاله».
علامه مجلسى، مىفرماید:« أضبط الأصول و أجمعها و أحسن مؤلفات الفرقه الناجیه و أعظمها».
شیخ کلینى، این کتاب را به درخواست یکى از دوستان خود به نگارش درآورده است. وى، در مقدمه کتاب، مىفرماید:« و ذکرتَ أن أمورا قد أشکلت علیک لا تعرف حقائقها لاختلاف الروایه فیها و أنک تعلم أن اختلاف الروایه فیها لاختلاف عللها و أسبابها و أنک لا تجد بحضرتک مَن تذاکره و تفاوضه ممن تثق بعلمه فیها و قلت إنک تحب أن یکون عندک کتاب کاف یجمع فیه من جمیع فنون علم الدین ما یکتفى به المتعلم و یرجع إلیه المسترشد و یأخذ منه من یرید علم الدین و العمل به بالآثار الصحیحه عن الصادقین علیهم السلام و السنن القائمه التی علیها العمل و بها یؤدی فرض الله عز و جلّ و سنه نبیه صلى الله علیه و آله و سلم و قلت لو کان ذلک رجوت أن یکون ذلک سببا بتدارک الله بمعونته و توفیقه إخواننا و أهل ملتنا و یقبل بهم إلى مراشدهم… و قد یسَّر الله و له الحمد تألیف ما سألت و أرجو أن یکون بحیث توخیت فمهما کان فیه من تقصیر فلم تقصر نیتنا فی إهداء النصیحه إذ کانت واجبه لإخواننا و أهل ملتنا مع ما رجونا أن نکون مشارکین لکل من اقتبس منه و عمل بما فیه فی دهرنا هذا و فی غابره إلى انقضاء الدنیا».
« برادرم! امورى را فرموده بودید که بر شما مشکل گشته و حقایق آنها را نمىدانید، چرا که روایات مختلفى در باره آنها وارد شده و اختلاف روایات نیز به دلیل اختلاف علل و اسباب آن است و کسى که بتوانى با او مذاکره و مباحثه نمایى نیز در اختیار ندارى و گفته بودى دوست دارى کتابى داشته باشى که شامل تمام علوم و معارف دین باشد و دانشجو و دانشمند نیز بتوانند به آن مراجعه نمایند و از آن، علم دین را فراگرفته و به آن عمل نمایند و آن گرفته شده از روایات صحیح از ائمهعلیهالسلام و سنتهاى پابرجایى باشد که به آنها عمل مىشود و واجبات الهى و سنت پیامبر( ص) به وسیله آنها عمل مىشود و گفته بودى که امیدوارى به یارى و توفیق خداوند این کتاب وسیلهاى گردد براى مراجعه دیگر برادران و پیروان اهل بیت عصمت و طهارتعلیه‌السلام و موجب راهنمایى آنها گردد…
و خدا را شکر که نگارش کتابى را که درخواست نموده بودید آسان ساخت و امیدوارم که همانگونه باشد که انتظار داشتید و اگر کوتاهى در آن باشد، در خیرخواهى خود هیچ کوتاهى نکردهام، چرا که نیت خیر براى برادران دینى و اهل مذهب حق واجب است. به امید آنکه ما نیز در ثواب کسانى که آن را فراگرفته و به آن عمل مىکنند، در این زمان تا پایان دنیا شریک باشیم.»
ساختار
کتاب کافى شامل بیش از ۱۶ هزار روایت است که این تعداد روایت از تمام روایات صحاح سته نیز بیشتر است. روایات کافى را مىتوان بهطور کلى در سه بخش اعتقادات، احکام و اخلاق جاى داد.
گزارش محتوا
فهرست کلى مطالبى که در کتاب کافى مطرح شده است عبارت است از: کتاب العقل و الجهل، کتاب فضل العلم، کتاب التوحید، کتاب الحجه، کتاب الایمان و الکفر، کتاب الدعاء، کتاب فضل القرآن، کتاب العشره، کتاب الطهاره، کتاب الحیض، کتاب الجنائز، کتاب الصلاه، کتاب الزکاه، کتاب الصیام، کتاب الحج، کتاب الجهاد، کتاب المعیشه، کتاب النکاح، کتاب العقیقه، کتاب الطلاق، کتاب العتق و التدبیر و الکتابه، کتاب الصید، کتاب الذبائح، کتاب الاطعمه، کتاب الاشربه، باب الغناء، باب النرد و الشطرنج، کتاب الزى و التجمل و المروءه، کتاب الدواجن، کتاب الوصایا، کتاب المواریث، کتاب الحدود، کتاب الدیات، کتاب الشهادات، کتاب القضاء و الاحکام، کتاب الایمان و النذور و الکفارات، کتاب الروضه مشتمل بر صحیفه على بن الحسینعلیه‌السلام و کلامه فى الزهد، خطبه لامیر المؤمنینعلیه‌السلام و هى خطبه الوسیله، خطبه الطالوتیه، حدیث ابى عبد اللهعلیه‌السلام مع المنصور فى موکبه و…
ویژگىهاى کتاب کافى:
۱ از ویژگىهاى مهم این کتاب، همعصر بودن مؤلف آن با سفراى امام زمان( عج) و دسترسى داشتن وى به آنها است.
خصوصا که سفراى آن حضرت، در شهر بغداد بودند و کلینى نیز در آن شهر بوده و سال وفات وى مصادف با سال وفات آخرین سفیر امام عصر ارواحنا له الفداء، على بن محمد سمرى بوده است.
۲ مؤلف، در این کتاب، مقید به ذکر کل سند تا امام معصومعلیه‌السلام است و این خود ارزش و اعتبار خاصى را به روایات کتاب مىدهد.
۳ در این کتاب، روایات، به ترتیب اعتبار آورده شده‌اند و روایات اول هر باب، از جهت سند و اعتبار از درجه بالاترى برخوردارند.
۴ این کتاب، شامل تمام علوم و معارف اسلامى است که از اهل بیتعلیه‌السلام روایت شده و به دست مؤلف آن رسیده و شامل اکثر مباحث عقیدتى و فقهى است.
شرحهاى کتاب:
۱ جامع الأحادیث و الأقوال، نوشته شیخ قاسم بن محمد بن جواد بن الوندى، متوفى بعد از سال ۱۱۰۰ ق.
۲ الدر المنظوم من کلام المعصوم، نوشته شیخ على بن محمد بن حسن بن زین الدین، شهید ثانى، درگذشته به سال ۱۱۰۴ ق.
۳ شرح ملا صدراى شیرازى، درگذشته به سال ۱۰۵۰ ق.
۴ مرآه العقول فی شرح أخبار آل الرسول، نوشته علامه مجلسى، درگذشته به سال ۱۱۱۰ ق.
۵ الوافی، نوشته فیض کاشانى، متوفاى ۱۰۹۱ ق.
حواشى کتاب:
۱ حاشیه علامه مجلسى.
۲ حاشیه ابو الحسن شریف فتونى عاملى متوفاى ۱۱۳۸ ق.
۳ حاشیه سید میر ابو طالب بن میرزا بیک فندرسکى از افاضل اوایل قرن دوازدهم هجرى.
۴ حاشیه شیخ زین الدین، ابو الحسن على بن شیخ حسن، صاحب معالم.
۵ حاشیه شیخ محمد بن حسن بن زین الدین، شهید ثانى، معروف به شیخ محمد سبط عاملى، درگذشته به سال ۱۰۳۰ ق.
ترجمه فارسى:
۱ تحفه الاولیاء، نوشته محمد على بن حاج محمد حسن اردکانى.
۲ الصافی، شرح اصول کافى و شرح فروع کافى، نوشته شیخ خلیل بن غازى قزوینى.
خلاصه:
محمد جعفر بن محمد صفى ناعسى فارسى، این کتاب را خلاصه کرده است.
تحقیق:
بر این کتاب، تحقیقات فراوانى نگاشته شده است مانند:
۱ رموز التفاسیر الواقعه فی الکافی و الروضه، نوشته مولى خلیل بن غازى قزوینى.
۲ جامع الرواه، نوشته حاج محمد اردبیلى از شاگردان علامه مجلسى.
۳ الفوائد الکاشفه، نوشته محمد حسین طباطبایى تبریزى.
۴ البیان البدیع، نوشته سید حسن صدر.
۵ رجال الکافى، حاج سید حسین طباطبایى بروجردى.
نسخههاى خطى:
۱ نسخهاى در خزانه نسخههاى خطى کتابخانه حضرت آیه الله نجفى مرعشى، در شهر مقدس قم.
تاریخ نگارش این نسخه ۱۰۷۱ هجرى است و در محضر علامه مجلسى نیز قرائت شده است.
۲ نسخهاى دیگر در خزانه نسخههاى خطى کتابخانه حضرت آیه الله نجفى مرعشى در شهر مقدس قم.
تاریخ نگارش این نسخه، ۱۰۹۲ هجرى است و تعلیقههاى فراوانى به خط شیخ حر عاملى بر آن است.
۳ نسخه دیگرى در خزانه نسخههاى خطى کتابخانه حضرت آیه الله نجفى مرعشى، در شهر مقدس قم.
این نسخه، تصحیح و مقابله شده و تعلیقههاى فراوانى از شرح مولى صالح مازندرانى بر آن است.
