توحید صدوق
کتاب« التوحید» به زبان عربى، از شیخ صدوق، ابو جعفر، محمد بن على بن حسین بن بابویه قمى( ۳۰۵- ۳۸۱ ق)، از چهرههاى برجسته فقها و روات شیعه در قرن چهارم هجرى است.
این کتاب، مشهور به« توحید صدوق» یا« توحید ابن بابویه» است.
موضوع کتاب، روایات حضرت رسول خدا( ص) و ائمه معصومینعلیه‌السلام، پیرامون توحید و شناخت ذات و صفات و اسما و افعال خداوند متعال و دیگر مباحث مهم کلامى است.
این کتاب، در شناخت خداوند متعال و معرفى دیدگاه شیعه در باره مباحث توحید، کتابى ارزشمند است و پیوسته مورد توجه علما و فقهاى شیعه قرار داشته و از معتبرترین اصول روایى شیعه به شمار مىآید و روایات آن نیز در بسیارى از مجموعههاى روایى شیعه، مانند بحار الانوار آمده و به آنها استناد شده است.
شیخ صدوق، در باره انگیزه نگارش این کتاب مىگوید:« امرى که موجب گشت تا این کتاب را به رشته تحریر درآورم، این بود که دیدم برخى از مخالفین به علماى شیعه نسبت تشبیه و جبر مىدهند.
دلیل آن هم روایاتى بود که در کتابهاى شیعه دیده بودند و با ناآگاهى از معانى و تفسیر آنها، معنایى غلط براى آن بیان مىکردند و با این کار چهره مذهب ما را در برابر مردم زشت و ناپسند نشان مىدادند.
من هم با قصد قربت به درگاه الهى، اقدام به نگارش این کتاب در توحید و نفى تشبیه و جبر نمودم.»
ساختار
این کتاب، شامل ۵۸۳ حدیث است که در ۶۷ باب توسط مؤلف تنظیم شده‌اند.
گزارش محتوا
توحید صدوق، شامل روایاتى است از اهل بیت عصمت و طهارت در باره توحید و مباحث مربوط به آن، مانند:
پاداش یکتاپرستان و عرفا، یکتاپرستى و نفى تشبیه، معناى واحد، توحید و موحد، معناى«قُل هوَ اللّه أحَد»،اثبات جسم و صورت نداشتن خداوند، روایات در باره دیدن خداوند، قدرت، صفات ذات و صفات افعال، تفسیر«کل شیء هالک إلا وجهه»،تفسیر«و الأرض جمیعا قبضته»،نفى زمان و مکان و حرکت از خداوند متعال، اسماء الله، اثبات حدوث عالم و مباحث مفید و مهم فراوان دیگر.
وضعیت کتاب
شرحهاى متعددى بر این کتاب نگاشته شده، مانند:
۱ شرح حکیم عارف، قاضى محمد سعید قمى، شاگرد فیض کاشانى که در سال ۱۰۹۹، به رشته تحریر درآمده است.
۲ شرح امیر محمد على نائب الصداره که آن را در شهر مقدس قم نوشته است.
۳ شرح فارسى مولى محمد باقر سبزوارى، درگذشته به سال ۱۰۹۰ ق.
نسخهشناسى
۱ نسخهاى به خط اسماعیل بن شیخ ابراهیم که تاریخ نگارش آن ۱۰۷۳ ق، است.
۲ نسخهاى در کتابخانه حضرت امام امیر المؤمنین، على علیه‌السلام، در نجف اشرف، به خط موسى حسین مدرس که تاریخ نگارش آن، ۱۰۸۳ ق، مىباشد.
۳ نسخه تصحیح شدهاى که نگارش قرن ۱۱ ق، است و بر آن حواشى مختصر و مطالبى به خط محدث نورى دیده مىشود.
