کتاب مصباح الشریعه و انتساب مطالب آن به امام صادق علیه‌‏السلام‏

نظر مرحوم حاج میرزا حسین نورى در خاتمه مستدرک این است که کتاب مصباحُ الشّریعه براى فُضَیل بن عِیاض است؛[۱] نه فضیل بن یسار.[۲]

فضیل بن عیاض- به کسر عین- که صاحب کتاب مصباح الشّریعه است، شاهد سخن ما است. در کتاب مصباح الشّریعه «قالَ الصّادق» زیاد آمده است، بلکه اصلًا هر کس کتاب مصباح الشّریعه را نگاه کند، مى‏گوید همه‏اش از حضرت‏ صادق علیه السّلام است؛ قال الصّادق، قال الصّادق است؛ یعنى شخصِ ناقل، بلاواسطه از خود حضرت نقل مى‌‏کند.

مرحوم سیّد بن طاووس، شهید ثانى و کفعمى هم یکسره مى‏گویند: «کتاب از حضرت صادق است.»[۳]

ولى بعضى از مطالب در آن هست که با فرمایشات حضرت صادق نمى‏سازد؛ مثلًا در بین مطالبى که از حضرت صادق نقل مى‏کند مى‏گوید: «سُفیان ثورى هم در اینجا چنین مطلبى گفته است.» سُفیان ثورى در زمان حضرت صادق علیه السّلام و از بزرگان مُتصوِّفه بوده و با حضرت هم ارتباط نداشته است، و شیعیان اصلًا از سفیان‏ثورى نقل نمى‏کنند و حرف‏هاى او را حجّت نمى‏دانند. لذا آمدن حرف‏هاى سفیان در میان کلام حضرت صادق، این را مى‏رساند که نمى‏شود گفت همه این کلام از حضرت صادق علیه السّلام است.

و هم‏چنین از این‏گونه شواهد هست که نمى‏شود به طور قطع تمام کتاب را یکسره به حضرت صادق علیه السّلام نسبت داد.

ولى از طرفى چون فضیل‏بن عیاض راوى روایت است و اینکه کتابى داشته است از حضرت صادق علیه السّلام، معروف و مشهور است؛ و از طرف دیگر مطالب کتاب مصباح الشّریعه خیلى عالى است و سطح مطالب آن بالاست- ظاهراً صد باب است، و در هر بابى از توکّل و تسلیم و نیّت و طهارت و اراده و سجود و رکوع و قرآن و … هر کدام را مفصّل شرح مى‏دهد و اسرارش را بیان مى‏کند- لذا من حیث المجموع مرحوم حاج میرزا حسین نورى بعد از بحث‏هاى مفصّلى که در خاتمه مستدرک دارد، نتیجه مى‌‏گیرد:

این کتاب براى فضیل بن عیاض است که از مجالس و مواعظ حضرت استفاده کرده و جمع آورى نموده است. و اگر احیاناً در آنجا به مطلبى برخورد کردیم که با کلام خود حضرت منافات داشت، قابل تأویل است؛ یعنى باید بگوییم که آن مطلب از خودش است، یا مثلًا: قالَ السُّفیانُ الثَّورِى، یعنى در اینجا در میان مطالبى که از حضرت بیان مى‏نموده، خودش این را هم اضافه کرده است. و امّا اینکه او این کتاب را از نزد خودش آورده باشد، یا از پیش خودش جعل کرده و به حضرت نسبت داده باشد، هیچ این احتمال درباره او نمى‏رود. فضیل بن عیاض مرد موثّق و ثقه و از اولیاى خدا بود و اینکه انسان کتابى از پیش خودش جعل کند و بعد به حضرت صادق نسبت بدهد، این افتراء و دروغ است؛ و حرام است! و کسى درباره او اصلًا چنین احتمالى نداده است.[۴]

 

[۱] . خاتمه المستدرک، ج ۱، ص ۲۱۵٫

[۲] . فضیل بن یسار شخص دیگرى است از اهل مکّه و از اصحاب حضرت صادق، که او هم از رُوات و موثّقین معروف است.( علّامه طهرانى، قدّس سرّه)

[۳] . رجوع شود به الأمان من أخطار الأسفار و الأزمان، ص ۷۸؛ خاتمه المستدرک، ج ۱، ص ۱۹۴؛ منیه المرید، ص ۱۷۲ بعد از نقل چند روایت از مصباح الشّریعه مى‏فرماید:« هذا کلّه من کلام الصّادق علیه‏السّلام»؛ روضه المتّقین، ج ۱۳، ص ۲۰۱:« و علیک بکتاب مصباح الشّریعه، رواه الشهید الثّانى- رضى الله عنه- بأسانیده عن الصّادق علیه‏السّلام، و متنه یدلّ على صحّته»؛ ولایت فقیه، ج ۳، ص ۱۴٫

[۴] . خاتمه المستدرک، ج ۱، ص ۲۱۵٫

منبع:  سالک آگاه، ص۲۳

 

…

…