کتاب مصباح الشریعه و انتساب مطالب آن به امام صادق علیهالسلام
کتاب سالک آگاه؛ مرحوم علامه آیت الله حاج سید محمد حسین حسینی طهرانی، ص23
نظر مرحوم حاج میرزا حسین نورى در خاتمه مستدرک این است که کتاب مصباحُ الشّریعه براى فُضَیل بن عِیاض است؛[۱] نه فضیل بن یسار.[۲]
فضیل بن عیاض- به کسر عین- که صاحب کتاب مصباح الشّریعه است، شاهد سخن ما است. در کتاب مصباح الشّریعه «قالَ الصّادق» زیاد آمده است، بلکه اصلًا هر کس کتاب مصباح الشّریعه را نگاه کند، مىگوید همهاش از حضرت صادق علیه السّلام است؛ قال الصّادق، قال الصّادق است؛ یعنى شخصِ ناقل، بلاواسطه از خود حضرت نقل مىکند.
مرحوم سیّد بن طاووس، شهید ثانى و کفعمى هم یکسره مىگویند: «کتاب از حضرت صادق است.»[۳]
ولى بعضى از مطالب در آن هست که با فرمایشات حضرت صادق نمىسازد؛ مثلًا در بین مطالبى که از حضرت صادق نقل مىکند مىگوید: «سُفیان ثورى هم در اینجا چنین مطلبى گفته است.» سُفیان ثورى در زمان حضرت صادق علیه السّلام و از بزرگان مُتصوِّفه بوده و با حضرت هم ارتباط نداشته است، و شیعیان اصلًا از سفیانثورى نقل نمىکنند و حرفهاى او را حجّت نمىدانند. لذا آمدن حرفهاى سفیان در میان کلام حضرت صادق، این را مىرساند که نمىشود گفت همه این کلام از حضرت صادق علیه السّلام است.
و همچنین از اینگونه شواهد هست که نمىشود به طور قطع تمام کتاب را یکسره به حضرت صادق علیه السّلام نسبت داد.
ولى از طرفى چون فضیلبن عیاض راوى روایت است و اینکه کتابى داشته است از حضرت صادق علیه السّلام، معروف و مشهور است؛ و از طرف دیگر مطالب کتاب مصباح الشّریعه خیلى عالى است و سطح مطالب آن بالاست- ظاهراً صد باب است، و در هر بابى از توکّل و تسلیم و نیّت و طهارت و اراده و سجود و رکوع و قرآن و … هر کدام را مفصّل شرح مىدهد و اسرارش را بیان مىکند- لذا من حیث المجموع مرحوم حاج میرزا حسین نورى بعد از بحثهاى مفصّلى که در خاتمه مستدرک دارد، نتیجه مىگیرد:
این کتاب براى فضیل بن عیاض است که از مجالس و مواعظ حضرت استفاده کرده و جمع آورى نموده است. و اگر احیاناً در آنجا به مطلبى برخورد کردیم که با کلام خود حضرت منافات داشت، قابل تأویل است؛ یعنى باید بگوییم که آن مطلب از خودش است، یا مثلًا: قالَ السُّفیانُ الثَّورِى، یعنى در اینجا در میان مطالبى که از حضرت بیان مىنموده، خودش این را هم اضافه کرده است. و امّا اینکه او این کتاب را از نزد خودش آورده باشد، یا از پیش خودش جعل کرده و به حضرت نسبت داده باشد، هیچ این احتمال درباره او نمىرود. فضیل بن عیاض مرد موثّق و ثقه و از اولیاى خدا بود و اینکه انسان کتابى از پیش خودش جعل کند و بعد به حضرت صادق نسبت بدهد، این افتراء و دروغ است؛ و حرام است! و کسى درباره او اصلًا چنین احتمالى نداده است.[۴]
[۱] . خاتمه المستدرک، ج ۱، ص ۲۱۵٫
[۲] . فضیل بن یسار شخص دیگرى است از اهل مکّه و از اصحاب حضرت صادق، که او هم از رُوات و موثّقین معروف است.( علّامه طهرانى، قدّس سرّه)
[۳] . رجوع شود به الأمان من أخطار الأسفار و الأزمان، ص ۷۸؛ خاتمه المستدرک، ج ۱، ص ۱۹۴؛ منیه المرید، ص ۱۷۲ بعد از نقل چند روایت از مصباح الشّریعه مىفرماید:« هذا کلّه من کلام الصّادق علیهالسّلام»؛ روضه المتّقین، ج ۱۳، ص ۲۰۱:« و علیک بکتاب مصباح الشّریعه، رواه الشهید الثّانى- رضى الله عنه- بأسانیده عن الصّادق علیهالسّلام، و متنه یدلّ على صحّته»؛ ولایت فقیه، ج ۳، ص ۱۴٫
[۴] . خاتمه المستدرک، ج ۱، ص ۲۱۵٫
منبع: سالک آگاه، ص۲۳
…
…