درخت بَنه

آشنایی با بَنه یا پسته کوهی

بَنِه یا “پسته کوهی” درختی از سرده پسته است که واریته های مختلفی از آن وجود دارد. از این درخت سه واریته در ایران می روید:

۱- کسور یا بنه کابلی (cabulica): این واریته در جهان در کشورهای ایران، افغانستان، جنوب استرالیا و پاکستان می روید. این واریته در ایران در استان های کهگیلویه و بویراحمد (کرمان شاه کوه، کوه جبال بارز و سیستان و بلوچستان ۱۳ کیلومتری جنوب غرب نصرت آباد، کوه تفتان) و همچنین نواحی مختلف استان هرمزگان می روید.

۲- بنه کردستانی، کُلخنک یا سقز (kurdica): این واریته در جهان در کشورهای ایران، سوریه، آناتولی، شمال عراق و ارمنستان می روید. این واریته در ایران در استان های ایلام، کردستان، خوزستان، کرمان، فارس، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد و سیستان و بلوچستان می روید.

۳- بنه، چاتلانقوش (mutica): این واریته در جهان در ایران، ترکیه، آناتولی و قفقاز می روید. این واریته در ایران در استان های ایلام، گیلان، آذربایجان، همدان، کردستان، کرمانشاه، مرکزی، کرمان، فارس، لرستان، تهران، خراسان و سیستان و بلوچستان می روید.

ارتفاع این گیاه تا ۷ یا ۹ متر نیز رسیده است. در بعضی از مناطق کوهستانی مانند کردستان ایران به میوه آن «قزوان» می گویند که برای خوشبو کردن دوغ و روغن حیوانی و همچنین در درست کردن ترشی استفاده می کنند. درخت بنه منبع تولید شیره سقز است.

سقز که در گویش کردی منطقه بانه به آن (بنِشت) گفته می شود. صمغی به رنگ سبز خیلی روشن، غلیظ و بسیار چسبنده است که استفاده دارویی فراوان داشته و به عنوان یک ملین قوی در درمان یبوست و درمان ناراحتی های گوارشی استفاده می شود. ۲۵ درصد از شیره سقز حاوی روغن پرارزش و صنعتی تربانتین است که کاربردهای فراوانی در صنعت دارد. علاوه بر این از شیره سقز در تهیه آدامس، عطر، خوشبوکننده ها، حشره کش ها و در صنعت داروسازی در تهیه نرم کننده ها و ضدعفونی کننده ها استفاده می شود. علاوه بر این در صنعت پلاستیک سازی، تهیه واکس کفش و چرم و صنعت چاپ مورد استفاده قرار می گیرد.
به علت نبود صنایع تبدیلی مناسب، اکثر سقز تولیدی در ایران به خارج از کشور صادر گردیده و به عنوان مواد پایه بسیاری از صنایع یادشده بکار برده می شود.

اگر چه آمار دقیقی از تعداد درختان بنه در بانه موجود نیست اما تعداد آنها بین ۱۰ تا ۲۰ هزار اصله تخمین زده شده است. به طور متوسط از هر درخت ۵۰۰ الی ۱۰۰۰ گرم سقز بدست می آید که در شرایط مناسب و سال های پرباران این مقدار بیشتر هم می شود. در بانه درخت بنه اغلب بصورت توده های مخلوط با درختان بلوط در روستاهای کانی سور، سیاحومه، دارینه، باشوان، بنه ژاژ، همزلان، ویسک، رشکی، خجک و … مشاهده می شود.

میوه این درخت همزمان با رسیدن خرما می رسد و قابل مصرف است. نوع نارس این میوه که به صورت خام و بدون نیاز به شکستن پوسته (قبل از سخت شدن پوسته) خورده می شود، بنه‌چه یا به گویش محلی در منطقه سروستان بنه‌شه خوانده می شود. به گویش محلی درمنطقه نی ریز نیز به بنه شک خوانده می شود. میوه درخت بنـِه ریز و مُدَوَر «گِرد» و کروی مانند و به رنگ سبز تیره است، و به نام برکُو معروف است. البته نوع دیگر نیز هست که کمی ریزتر است و به نام «کِهُن» معروف است. مغز میوه بنه به پسته شبیه ولی بسیار کوچک تر است. میوه اش ترش مزه و به رنگ سبز تیره است.

در هرمزگان و حوالیِ بندرعباس آن را (کَسودَنگKasoudang ) و در بوشهر (کُلخُونگKolkhong ) می نامند. در کردستان آن را قهزوان می نامند.
در کشورِ ترکیه آنرا (مِلَنجیکMelengic ) می نامند که به صورت تجاری بسته بندی شده، به فروش می رسد و به کشورهای دیگر صادر می شود.
در مناطقی از ایران مغز میوه بنه رسیده را در پس از آسیاب یا له کردن در آب جوش ریخته و غذایی به نام آب‌بنه با آن درست می کنند. در استان کرمان به این غذا «قاتق بنه» گفته می شود. بنه از حبوبات بسیار گرم محسوب می شود و به خاطر روغنی بودن، این دانه چربی و البته انرژی بسیاری در خود دارد.

خواص درمانی و کاربردهای صنعتی بَنه:

طبع تازه میوه این گیاه، گرم و خشک است و خشک آن خیلی گرم و خشک است.
خوردن میوه بنه جهت تقویت نیروی جنسی، مفید است.
بنه مدر و ادرار آور می باشد.
برای درمان اسهال های ساده از دم کرده پوست و برگ این گیاه می توان
استفاده کرد.
جهت رفع کم خونی از بنه می توان استفاده کرد. معمولاً در غذاهای محلی
مانند کشک به جای گردو از بنه استفاده می کنند.
جهت کمردرد و دردهای مفصلی از روغن این گیاه می توان به کمر مالید.
برای پاک کردن کبد و رفع سردرد از ترشی بنه می توان استفاده کرد.
برای رویانیدن مو از ضماد سوخته آن استفاده می شود. این ضماد برای
بیماری گری نیز مناسب است.
خوردن زیاد آن برای گرم مزاجان مضر است.
برای صاف شدن صدا از روغن بنه می توان استفاده کرد.
جهت بیماری لقوه و فلج کمی از روغن بنه میل شود و با آن عضو را ماساژ دهند.
خوردن روغن بنه جهت یرقان مفید است.
کسانی که سختی ترشح ادرار دارند می توانند از روغن بنه استفاده کنند. مقدار خوردن روغن بنه حدود ۱۰ گرم است.
جهت تقویت اعصاب، بنه را کوبیده و با شکر مخلوط کرده، میل نمایید.
خوردن حلوای میوه بنه باعث تقویت قدرت حافظه می گردد.
جهت کلیه و دفع سنگ های ریز آن از میوه بنه استفاده شود.
روغن و میوه بنه پاک کننده اخلاط سینه و ریه می باشند.
کسانی که می خواهند چاق شوند، بنه، بادام زمینی، بادام درختی
و شکر را کوبیده میل کنند.
جهت باز شدن رنگ پوست صورت، بنه را کوبیده به صورت ماسک روی
پوست صورت بگذارند.
خوردن بنه از ترک لب جلوگیری می کند.
بنه برای درمان شب کوری مفید است.
کسانی که نرمی استخوان دارند از بنه استفاده کنند.