ص 83
بسم الله الرحمن الرحيم
و صلى الله على محمد و آله الطاهرين
و لعنة الله على اعدائهم اجمعين من الآن الى قيام يوم الدين
و لا حول و لا قوة الا بالله العلى العظيم
قال الله الحكيم فى كتابه الكريم:
و من يطع الله و الرسول فاولئك مع الذين انعم الله عليهم من النبيين و الصديقين و الشهداء و الصالحين و حسن اولئك رفيقا[117]
«و كسانى كه خدا و رسول را اطاعت كنند البته با افرادى كه خداوند به آنها عنايت نموده يعنى با پيمبران و صديقان و شهيدان و نيكوكاران هستند و ايشان چقدر رفقاى نيكوئى براى آنان خواهند بود».
از اين آيه استفاده مىشود كه لازمه اطاعتخدا و رسول، يك نوع اتحاد معنوى و روحى است كه با خاصان درگاه و محرمان حريم انس و حرم امان او حاصل مىشود.چون روح اطاعت، تسليم در مقابل مطاع است، و به هر درجه كه اطاعت قوىتر شود اندكاك مطيع در حقيقت مطاع بيشتر، و تا به حدى كه اگر درجه اطاعتبه اندازهاى بالا رود كه مطيع ابدا از خود راى و ارادهاى نداشته باشد، بلكه حقا اراده و راى مطاع در وجود او حاكم و مستولى شود، در اين صورت بدون شك به علت فناء در ذات مطاع، معيت و اتحاد روحى با افرادى كه در اين مسير با او همقدم بوده و به اين درجه فائز شدهاند پيدا خواهد نمود.زيرا از تاخر و تقدم زمانى عالم ماده كه از لوازم ماده است اگر صرفنظر شود، در سير روحى و معنوى بين سابقين
ص 84
و لا حقين تقدم و تاخرى نيست.همه با يكديگر در عالم فوق زمان كه عالم عبور از ملكات طبع و غرائز است و بالاخره عبور از شوائب ربوبيت و وصول به مقام رفيع عبوديت مطلقه، مشترك، و رفيق سفر و يار و همراه خواهند بود، و بنابراين در مقصد نيز كه مقام لقاى حضرت احديت استبا هم بوده و بين ارواح آنان يك نوع معيت روحى و خلوص و صميميت فطرى و يك نوع اتحاد حقيقى پيدا خواهد گشت.و لذا آن صفات و خصوصيات و اخلاق و آداب كه در بعضى مشهود است در بعض دگر نيز مشهود و معلوم مىگردد.
حضرت ابراهيم عليه السلام عرض مىكند:
فمن تبعنى فانه منى و من عصانى فانك غفور رحيم[118].
«اى پروردگار...كسانى كه از من پيروى كنند آنها از من خواهند بود و كسانى كه مخالفت ورزند پس به درستى كه امر آنها به دست توست و تو آمرزنده و مهربانى».
اين اتحاد و يگانگى در اثر اطاعت كه طبق كلام ابراهيم تابعان را از جنس خود ابراهيم قرار مىدهد، ناشى از تسليم روحى و معنوى است گرچه از نقطه نظر مادى و خارجى با او پيوند خويشاوندى نداشته باشند، و به عكس اگر آن اتحاد و معيت روحى نباشد و اختلاف روحى بين دو بدن حكمفرما باشد پيوند رحميت و خويشاوندى مثمر ثمر نخواهد بود.
و نادى نوح ربه فقال رب ان ابنى من اهلى و ان وعدك الحق و انت احكم الحاكمين قال يا نوح انه ليس من اهلك انه عمل غير صالح فلا تسئلن ما ليس لك به علم انى اعظك ان تكون من الجاهلين[119].
چون طوفان در زمان نوح عالم را گرفت و آب بر سر كوهها بالا آمد و پسر نوح حاضر نشد در كشتى بنشيند و تمرد نمود، همينكه نزديك بود غرق شود، «نوح به درگاه خدا فرياد كرد و گفت: اى خداى من اين فرزند من از اهل بيت من است (كه وعده دادى آنها را از عذاب نجات دهى) و البته وعده تو حق است و تو راستينترين حكمكنندگانى (و البته طبق وعده خود فرزند مرا از غرق رهائى ده).
ص 85
خداوند خطاب فرمود: اى نوح اين فرزند تو از اهل بيت تو نيستبلكه او عملى ناشايسته است، و تقاضاى امرى كه تو را در آن علم و اطلاعى نيست منما، من تو را پند مىدهم كه بشنوى و از مردم جاهل و نادان نباشى».
در اين آيات چون فرزند نوح توافق روحى با پدر نداشتبا وجود قرابت و پيوند متصل و بدون فاصله او را از اهل او خارج شمرده و بيگانه تلقى فرموده است.
معيت و اتحاد معنوي ميان ارواح مؤمنين و ائمه معصومين عليهم السلام
در بسيارى از روايات با مضامين مختلفه وارد شده است كه شيعيان ائمه عليهم السلام از آنها هستند، و از زيادى گل طينت آنها سرشته شدهاند.و در بسيارى از روايات وارد شده كه آنها همنشين و هم صحبتبلكه هم درجه ما در بهشتاند.
از «جامع الاخبار»[120] از جابر بن عبد الله انصارى روايت است كه مىگويد:
سمعت رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم يقول: ان الله تعالى خلقنى و خلق عليا و فاطمة و الحسن و الحسين و الائمة عليهم السلام من نور، فعصر ذلك النور عصرة فخرج منه شيعتنا فسبحنا و سبحوا، و قدسنا و قدسوا، و هللنا فهللوا، و مجدنا فمجدوا، و وحدنا فوحدوا[121]- الحديث.
شنيدم از رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم كه مىفرمود: خداوند تعالى مرا و على بن ابيطالب را و فاطمه را و حسن و حسين را و ائمه عليهم السلام را از نورى ايجاد فرمود، و سپس آن نور را فشرد و شيعيان ما از آن نور پديد آمدند.پس ما خدا را تسبيح كرديم و شيعيان ما نيز تسبيح كردند، و ما خدا را تقديس كرديم و شيعيان ما تقديس كردند، و ما لا اله الا الله گفتيم و خدا را به وحدانيتخوانديم شيعيان ما نيز تهليل گفتند، و ما خدا را تمجيد نموده، بزرگ داشتيم شيعيان ما نيز تمجيد كردند، و ما خدا را به يگانگى و وحدت خوانديم شيعيان ما نيز خدا را به وحدت و يگانگى خواندند».
اين روايتبه خوبى مىرساند كه در ارواح شيعيان و ائمه و رسول خدا يك نوع تلائم و توافقى استبه طورى كه سرشت و طينت آنها از سرشت و خميره رسول خدا و ائمه بوده است.بنابراين بايد ديد شيعيان كه داراى اين اندازه طهارت روح هستند چه كسانى هستند و مزاياى خلقى و روحى آنها كدام است؟
ص 86
از مرحوم صدوق در كتاب «توحيد» از حضرت موسى بن جعفر عليهما السلام روايت است كه فرمود:
انما شيعتنا من شيعنا، و اتبع آثارنا، و اقتدى باعمالنا[122].
«حقا كه فقط شيعيان ما كسانى هستند كه از ما پيروى كنند و گام خود را به جاى گام ما گذارند، و از آثار و اخلاق ما متابعت كنند، و اقتدا به كردار ما بنمايند».
و از «قرب الاسناد» حميرى روايت است كه حضرت امام جعفر صادق عليه السلام فرمودند:
امتحنوا شيعتنا عند مواقيت الصلاة كيف محافظتهم عليها، والى اسرارنا كيف حفظهم لها عند عدونا، و الى اموالهم كيف مواساتهم لاخوانهم فيها[123].
«شيعيان ما را در اول وقتهاى نماز امتحان كنيد كه چگونه است مراقبت و محافظت آنها بر آن اوقات، و ديگر آنكه چگونه اسرار ما را در نزد دشمنان ما حفظ ميكنند، و ديگر آنكه مواساتشان در اموال خود با برادران دينى آنها چگونه است».
و از كتاب «كافى» نقل استبا اسناد خود از جابر بن يزيد جعفى (ره) از حضرت امام باقر عليه السلام كه:
قال لى: يا جابرا يكتفى من ينتحل التشيع ان يقول بحبنا اهل البيت؟ فوالله ما شيعتنا الا من اتقى الله و اطاعه و ما كانوا يعرفون الا بالتواضع و التخشع و الامانة و كثرة ذكر الله و الصلاة و الصوم و البر بالوالدين و التعهد للجيران من الفقراء و اهل المسكنة و الغارمين و الايتام و صدق الحديث و تلاوة القرآن[124] و كف الالسن عن الناس الا من خير و كانوا امناء عشايرهم فى الاشياء.
قال جابر: فقلت: يا ابن رسول الله ما نعرف اليوم احدا بهذه الصفة!
فقال عليه السلام: يا جابر لا تذهبن بك المذاهب، حسب الرجل ان يقول احب عليا و اتولاه ثم لا يكون مع ذلك فعالا؟ فلو قال: انى احب رسول الله - فرسول الله خير من علي - ثم لا يتبع سيرته و لا يعمل بسنته ما نفعه حبه اياه شيئا، فاتقوا الله و اعملوا لما عند الله، ليس بين الله و بين احد قرابة، احب العباد الى الله عز و جل اتقاهم و اعملهم بطاعته، يا جابر فوالله ما يتقرب الى الله تبارك و تعالى الا
ص 87
بالطاعة، و ما معنا براءة من النار و لا على الله لاحد من حجة، من كان لله مطيعا فهو لنا ولى، و من كان لله عاصيا فهو لنا عدو، لا تنال ولايتنا الا بالعمل و الورع.[125]
«جابر گويد: حضرت امام محمد باقر عليه السلام به من فرمود: اى جابر آيا براى تشيع همين بس است كه كسى ادعا كند محبت ما اهل بيت را؟ سوگند به خدا كه شيعيان ما نيستند مگر افرادى كه تقواى خدا پيشه گيرند و او را اطاعت كنند.شيعيان ما شناخته نمىشوند مگر به تواضع و خشوع دل، و نگاهدارى امانت، و به زياد ياد خدا كردن، و به زياد روزه گرفتن، و نماز خواندن، و احسان به پدر و مادر نمودن، و مراعات فقراى از همسايگان را نمودن، و از حال آنها با خبر بودن، و از حال مسكينان و قرض داران و يتيمان با اطلاع بودن، و به آنها رسيدگى كردن، و در گفتار از راستى تجاوز نكردن، و تلاوت قرآن كردن[126] و زبان را از گفتگوى با مردم مگر چيزهائى كه راجع به خير آنها استبازداشتن، و افراد امين و مورد اعتماد اقوام خود بودن در همه چيزها.
جابر گويد: عرض كردم اى فرزند رسول خدا ما در امروز كسى را به اين صفت كه بيان مىفرمائى نمىشناسيم.
حضرت فرمود: اى جابر آراء و مذاهب فكر تو را خراب نكند و تو را در شك در نياورد.آيا براى انسان همين قدر كافى است كه بگويد: من على را دوست دارم و ولايت امر او را قبول دارم و در عين حال عمل به دستورات او نكند؟ و اگر كسى بگويد: من رسولخدا را دوست دارم - با آنكه معلوم است كه رسول خدا از على بهتر است - در صورتى كه عمل به سنت رسول خدا نكند اين محبت و دوستى براى او فائدهاى ندارد.بنابراين تقواى خدا را پيشه سازيد، و به آنچه خدا فرموده عمل بنمائيد.بين خدا و كسى قرابت و خويشاوندى نيست، محبوبترين بندگان در نزد خدا پرهيزكارترين آنهاست، و عاملترين آنها به دستورات خدا.اى جابر سوگند به خدا بندهاى نمىتواند به خدا نزديك گردد مگر به فرمانبردارى از اوامر او، و با ما چنين قدرت و اختيارى نيست كه كسى را از آتش برى سازيم، و هيچ بندهاى بر خدا نمىتواند حجتى اقامه كند.كسى كه مطيع خدا
ص 88
باشد او دوست ماست، و كسى كه گناه كند او دشمن ماست، و كسى را قدرتى نيست كه به ولايت ما برسد مگر به عمل صالح و اجتناب از افعال ناپسند».
و از «امالى» شيخ طوسى روايت استبا سند متصل خود از سليمان بن مهران قال: دخلت على الصادق جعفر بن محمد و عنده نفر من الشيعة و هو يقول: معاشر الشيعة كونوا لنا زينا و لا تكونوا علينا شينا، قولوا للناس حسنا و احفظوا السنتكم و كفوها عن الفضول و قبح القول.[127]
سليمان بن مهران اعمش گويد: «من بر حضرت جعفر بن محمد امام صادق عليه السلام وارد شدم و در نزد آن حضرت جماعتى از شيعيان بودند و آن حضرت به آنها مىفرمود: اى جماعتشيعه! شما هميشه با كردار پسنديده و افعال شايسته زينت ما باشيد به طورى كه هر كس شما را ببيند و اخلاق ستوده شما را مشاهده كند به ما نزديك گردد، و تحسين و تمجيد نمايد.و هيچگاه موجب بدنامى ما نشويد كه به كردار زشتخود، مردم، ما را هم كه معلم شما هستيم بد بدانند، و از دين خدا منحرف شوند.زبانهاى خود را از گفتار بيجا و بىفائده حفظ كنيد، و از افشاى سر خوددارى نمائيد، و از زيادهگوئى و كلام زشت و طعن و سب و شتم و لمز و همز جلوگيرى كنيد».
و از كتاب «مشكاة» با سند خود از مهزم روايت است كه مىگويد:
دخلت على ابى عبد الله عليه السلام فذكرت الشيعة فقال: يا مهزم انما الشيعة من لا يعدو سمعه صوته، و لا شجنه بدنه، و لا يحب لنا مبغضا، و لا يبغض لنا محبا، و لا يجالس لنا غاليا، و لا يهر هرير الكلب، و لا يطمع طمع الغراب، و لا يسال الناس و ان مات جوعا، المتنحى عن الناس، الخفى عنهم، و ان اختلفتبهم الدار لم تختلف اقاويلهم، ان غابوا لم يفقدوا[128]، و ان حضروا لم يؤبه بهم، و ان خطبوا لم يزوجوا، يخرجون من الدنيا و حوائجهم فى صدورهم، ان لقوا مؤمنا اكرموه، و ان لقوا كافرا هجروه، و ان اتاهم ذو حاجة رحموه، و فى اموالهم يتواسون. ثم قال: يا مهزم قال جدى رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم لعلى رضوان الله عليه: يا على كذب من
ص 89
زعم انه يحبنى و لا يحبك، انا مدينة العلم و انت الباب، و من اين تؤتى المدينة الا من بابها[129].
مهزم مىگويد: «بر حضرت امام جعفر صادق عليه السلام وارد شدم و سخن از شيعه به ميان آوردم حضرت فرمود: اى مهزم شيعه آن كسى است كه صدايش از گوشش تجاوز نكند (كنايه از آنكه با مردم به تندى و خشونتسخن نگويد)، و غصه و تعب او از بدنش نگذرد، (كنايه از آنكه بار و اندوه خود را بر ديگران تحميل نكند)، و دشمن ما را دوست و دوست ما را دشمن نگيرد، و با افرادى كه درباره ما غلو مىكنند مجالست ننمايد، و مانند سگ صداى خود را بلند نكند، و مانند كلاغ در جمعآورى مال طمع نورزد، و از مردم چيزى نطلبد گرچه از گرسنگى بميرد، و از مردم غافل و دنياپسند دورى كند، و گفتار همه آنان يكى باشد گرچه در مكانهاى مختلف زندگى كنند، (و مردمى بىسر و صدا و بىهوا و آشوب به طورى كه) اگر غائب شوند كسى سراغ آنها را نگيرد، و اگر حضور داشته باشند كسى به آنها التفات نكند، و چون زن خواهند به آنها ندهند، از دنيا خارج شوند و حاجتهاى آنان در سينههاشان باشد، اگر با مؤمنى برخورد كنند او را گرامى دارند، و اگر با كافرى ملاقات كنند از او دورى گزينند، و اگر حاجتمندى بدانها روى آورد او را مورد رحمتخود قرار دهند، و در اموال خود بين برادران ايمانى خود مواسات كنند.
سپس حضرت فرمود: اى مهزم جد من رسول خدا به على بن ابى طالب - عليه السلام فرمود: اى على دروغ مىگويد كسى كه مىپندارد مرا دوست دارد و تو را دوست نداشته باشد.من شهر علم هستم و تو در آن شهرى، و از كجا مىتوان داخل در شهر شد بدون ورود از در آن؟!».
و نظير اين روايت را با مختصر اختلافى در لفظ در كتاب «كافى»[130] بيان مىكند.
و از «كافى» با سند خود از مفضل روايت است كه:
قال قال ابو عبد الله عليه السلام: اياك و السفلة فانما شيعة على من عف بطنه و فرجه، و اشتد جهاده، و عمل لخالقه، و رجا ثوابه،
ص 90
و خاف عقابه، فاذا رايت اولئك فاولئك شيعة جعفر[131].
مفضل مىگويد كه: حضرت صادق عليه السلام به من گفتند: «با مردم پست و رذل منشين، شيعه على كسى است كه شكم و فرج خود را حفظ كند و از عفتخارج نشود، و جهادش در راه خدا شديد باشد، و كارهاى خود را براى خدا انجام دهد، و به ثواب او اميدوار، و از عذاب او ترسان باشد.اگر جماعتى را ديدى كه اين صفات در آنها بود بدان كه آنها شيعه جعفر بن محمد هستند».
و از «امالى» شيخ طوسى از حضرت رضا از پدرانش از حضرت امام محمد باقر عليه السلام روايت است كه به خيثمه فرمودند:
ابلغ شيعتنا انا لا نغنى عن الله شيئا، و ابلغ شيعتنا انه لا ينال ما عند الله الا بالعمل، و ابلغ شيعتنا ان اعظم الناس حسرة يوم القيامة من وصف عدلا ثم خالفه الى غيره، و ابلغ شيعتنا انهم اذا قاموا بما امروا انهم هم الفائزون يوم القيامة[132].
«به شيعيان ما ابلاغ كن كه ما نمىتوانيم شما را از طاعتخدا بىنياز نموده در رحمت داخل كنيم، و به شيعيان ما برسان كه درجات و مقاماتى كه در نزد خداستبه دست نمىآيد مگر با عمل صالح، و به شيعيان ما برسان كه حسرتمندترين مردم در روز بازپسين كسى است كه وصف عدل و نيكى را كرده لكن خودش عمل ننموده و غير آنرا بجا آورده است، و به شيعيان ما برسان كه اگر به آنچه به آنها امر شده است عمل كنند رستگاران در روز قيامتخواهند بود».
و از «كافى» با سند خود از حضرت على بن الحسين عليهما السلام روايت است كه فرمود:
وددت و الله انى افتديتخصلتين فى الشيعة لنا ببعض لحم ساعدى: النزق و قلة الكتمان.[133]
حضرت سجاد فرمودند: «سوگند به خدا راضى هستم كه از شيعيان ما دو صفت زشتبيرون شود: يكى سبكى و زود به غضب آمدن، و ديگرى كم سر نگاهداشتن، و در مقابل مقدارى از گوشتهاى بازوى خود را فدا بدهم». چون در
ص 91
سابق معمول بود كه اسير چيزى را فدا مىداد و در مقابل آن آزاد مىشد، و اگر هيچ نداشت مقدارى از گوشتخود يا استخوان، و اگر هيچ راضى نمىشد كشته مىشد.حضرت مىفرمايد: اين دو صفتبه قدرى بر من ناگوار است و بر ضرر من و شيعيان ماست كه براى آنكه شيعيان را از اين دو صفت مبرى سازم حاضرم و دوست دارم در مقابل، مقدارى از گوشتهاى ستخود را بدهم.
و از «كافى» با اسناد متصل خود روايت است از عمرو بن ابى مقدام قال: سمعت ابا عبد الله عليه السلام يقول: خرجت انا و ابى حتى اذا كنا بين القبر و المنبر اذا هو باناس من الشيعة فسلم عليهم ثم قال: انى و الله لاحب رياحكم و ارواحكم فاعينونى على ذلك بورع و اجتهاد، و اعلموا ان ولايتنا لا تنال الا بالورع و الاجتهاد، من ائتم منكم بعبد فليعمل بعمله، انتم شيعة الله و انتم انصار الله و انتم السابقون الاولون و السابقون الآخرون و السابقون فى الدنيا و السابقون فى الآخرة، قد ضمنا لكم الجنة بضمان الله عز و جل و ضمان رسول الله، و الله ما على درجة الجنة اكثر ارواحا منكم، فتنافسوا فى فضائل الدرجات، انتم الطيبون و يساؤكم الطيبات، كل مؤمنة حوراء عيناء، و كل مؤمن صديق، و لقد قال امير المؤمنين لقنبر: يا قنبر ابشر و بشر و استبشر فوالله لقد مات رسول الله و هو على امته ساخط الا الشيعة.الا و ان لكل شىء عزا و عزا لاسلام الشيعة، الا و ان لكل شىء دعامة و دعامة الاسلام الشيعة، الا و ان لكل شىء ذروة و ذروة الاسلام الشيعة، الا و ان لكل شىء سيدا و سيد المجالس مجالس الشيعة، الا و ان لكل شىء شرفا و شرف الاسلام الشيعة، الا و ان لكل شىء اماما و امام الارض ارض تسكنها الشيعة[134]
الحديث.
«عمرو بن ابى مقدام گويد كه: شنيدم حضرت صادق عليه السلام مىفرمود: من با پدرم براى رفتن به مسجد رسول خدا از منزل خارج شديم و وقتى كه در بين قبر و منبر بوديم جماعتى از شيعيان در آنجا مجتمع بودند.پدرم بر آنها سلام كرد و پس از آن فرمود: سوگند به خدا من بوى شما را و روح شما را دوست دارم، شما در اين امر مرا با ورع و اجتهاد خود يارى كنيد.بدانيد كه به ولايت ما كسى نمىرسد مگر با ورع و اجتهاد.اگر فردى از شما به بندهاى اقتدا كند بايد طبق روش او رفتار كند.
ص 92
شما شيعه خدا هستيد، شما ياران خدا هستيد، شما سابقون اولين هستيد، شما سابقون آخرين هستيد، شما سابقون در دنيا و سابقون در آخرت به سوى بهشت هستيد.ما براى شما بهشت را به ضمان خدا و ضمان رسول خدا ضمانت كرديم.سوگند به خدا كه هيچ ارواحى بيشتر از شما در درجات بهشتى نيست، پس در كسب فضائل و مكارم از ديگران سبقت گيريد، و گوى مسابقه را بربائيد.شما پاكانيد، و زنان شما پاكانند، هر زن مؤمنهاى حوريهاى است زيبا و داراى چشمان درشت، و هر مرد مؤمنى صديقى است در اين امت.
امير المؤمنين عليه السلام به قنبر فرمود: اى قنبر بشارت باد تو را و خوشحالى و سرور، سوگند به خدا كه رسول خدا از دنيا رفت و بر امتش غضبناك بود مگر بر شيعيان، آگاه باش براى هر چيزى عزتى است و عزت اسلام شيعه است، و براى هر چيزى ستون و تكيهگاهى است و تكيهگاه اسلام شيعه است، و براى هر چيزى نقطه اوج و بلندىاى است و اوج اسلام شيعه است، و از براى هر چيزى آقا و رئيسى است و رئيس مجالس مجالس شيعه است، و براى هر چيزى شرفى است و شرف اسلام شيعه است، و براى هر چيزى پيشوائى است و پيشواى زمينها زمينى است كه در آن شيعه زيست مىكند».
و از «خصال» صدوق با سند خود از ابو مقدام از حضرت امام محمد باقر روايتشده است كه فرمود:
يا ابا المقدام انما شيعة علىٍّ الشاحبون الناحلون الذابلون، ذابلة شفاههم، خميصة بطونهم، متغيره الوانهم، مصفره وجوههم، اذا جهنم الليل اتخذوا الارض فراشا، و استقبلوا الارض بجباههم، كثير سجودهم، كثير دموعهم، كثير دعاؤهم، كثير بكاؤهم، يفرح الناس و هم محزونون[135].
حضرت فرمودند: «اى ابو مقدام حقا مطلب از اين قرار است كه شيعيان ما كسانى هستند كه رنگ چهره آنان از بسيارى روزه و عبادت خدا زرد شده و لاغر و ضعيف شدهاند، و طراوت و شادابى رخسار آنان از بين رفته، لبهاى آنان از بسيارى ذكر و فكر خشكيده، شكمهاى آنان خالى، رنگهاى آنان پريده، سيماى آنان زرد
ص 93
شده.چون شب فرا رسد و سياهى جهان را بپوشاند زمين را فراش خود قرار مىدهند، و با پيشانى به روى زمين در مقابل حضرت معبود به سجده مىافتند، سجده آنان بسيار است، قطرات اشك آنان ريزان است، دعاى آنان بسيار است، گريه آنان فراوان است، مردم همگى در خوشى و مسرت و غفلتبسر مىبرند ولى آنها در دل حزن و اندوه (از عدم وصول به مطلوب و لقاى خدا) دارند».
و از «امالى» شيخ طوسى و «ارشاد» مفيد با سندهاى متصل خودشان روايت است كه: روى ان امير المؤمنين عليه السلام خرج ذات ليلة من المسجد و كانت ليلة قمرآء فام الجبانة و لحقه جماعة يقفون اثره، فوقف عليهم ثم قال: ما انتم؟ قالوا: شيعتك يا امير المؤمنين، فتفرس فى وجوههم ثم قال: فمالى لا ارى عليكم سيمآء الشيعة؟ قالوا: و ما سيماء الشيعة يا امير المؤمنين؟ قال: صفر الوجوه من السهر، عمش العيون من البكاء، حدب الظهور من القيام، خمص البطون من الصيام، ذبل الشفاه من الدعاء، عليهم غبرة الخاشعين[136].
امير المؤمنين عليه السلام شبى از مسجد خارج شدند و قصد كردند كه به جبانه (كه محلى است) بروند.آن شب شب ماهتابى بود، جماعتى از مردم به دنبال آن حضرت حركت كرده و به آن حضرت رسيدند.حضرت ايستادند و سئوال كردند: شما چه كسانيد؟ عرض كردند: از شيعيان تو هستيم اى امير المؤمنين.حضرت يك نگاه عميقى در صورت آنها انداخت و فرمود: پس چرا در صورتهاى شما علامتشيعيان را نمىبينم؟ گفتند: اى امير المؤمنين نشانههاى شيعه چيست؟
حضرت فرمود: شيعيان زرد چهرهاند از زيادى بيدارى شبها براى عبادت خداوند عز و جل، از شدت گريه از چشمهايشان ريزش آب و اشك مشهود است پشتهايشان از زيادى قيام و نماز خميده، شكمهايشان از بسيارى روزه به پشت چسبيده، لبهايشان از كثرت دعا خشكيده، و بر سيما و صورت آنان گرد و غبار خشوع و تذلل نشسته است».
از كتاب «صفات الشيعه» صدوق نقل است كه او روايت مىكند از پدرش با اسناد متصل خود از حضرت امام جعفر صادق عليه السلام كه:
ص 94
قال: كان على بن الحسين قاعدا فى بيته اذ قرع قوم عليهم الباب فقال: يا جارية انظرى من بالباب؟ فقالوا: قوم من شيعتك، فوثب عجلا حتى كاد ان يقع فلما فتح الباب و نظر اليهم رجع فقال: كذبوا فاين السمت فى الوجوه، اين اثر العبادة، اين سيمآء السجود؟ انما شيعتنا يعرفون بعبادتهم و شعتهم، قد قرحت العبادة منهم الآناف و دثرت الجباه و المساجد، خمص البطون، ذبل الشفاه، قد هيجت العبادة وجوههم، و اخلق سهر الليالى و قطع الهواجر جثثهم، المسبحون اذا سكت الناس، و المصلون اذا نام الناس، و المحزونون اذا فرح الناس[137].
«حضرت امام زين العابدين عليه السلام در اطاق خود نشسته بودند كه ناگهان جماعتى در خانه را زدند، حضرت به كنيز خود فرمودند: اى جاريه ببين در پشت در كيست؟ آن جماعت گفتند: طايفهاى از شيعيان تو هستيم، حضرت به طورى با عجله و سرعتبراى باز كردن در از جاى خود برخاستند كه نزديك بود به زمين پرت شوند.چون حضرت در را باز كردند و به آنها نظر نمودند برگشتند و گفتند: اين جماعت دروغ مىگويند، چرا علائم تشيع در صورت آنها نيست؟ آثار عبادت كجاست؟ و آن علامت و نشانه عبوديت در چهرههاى آنان كجاست؟ شيعيان ما به عبادتشان شناخته مىشوند، و به تغيير رنگ صورت، بينىهاى آنان در اثر سجده و اشك قرحهدار شده، و صورتهاى آنان كهنه و خراب گشته، و پيشانىهاى آنها نيز از حال و وضع اصلى خارج شده، شكمهاى آنان به پشت چسبيده، لبانشان خشكيده، آثار عبادت صورتهاى آنها را متغير كرده، و آثار كهنگى و فتور بدن در اثر شب زندهدارى و پيمودن روزهاى گرم (به روزهدارى و عبادت) در آنان پديدار گشته، آنها مشغول تسبيحاند زمانى كه مردم اكتباشند، و نمازگزارند وقتى كه مردم درخواب باشند، و در دل غم و غصه دارند وقتى كه مردم خوشحالند».
از «احتجاج» شيخ طبرسى از حضرت امام حسن عسگرى عليه السلام روايت كرده كه فرمود:
قدم جماعة فاستاذنوا على الرضا عليه السلام و قالوا: نحن من شيعة على عليه السلام فمنعهم اياما ثم دخلوا، قال لهم: ويحكم انما شيعة امير المؤمنين عليه السلام الحسن و الحسين و سلمان و ابوذر و المقداد و عمار و محمد بن ابى بكر الذين لم يخالفوا
ص 95
شيئا من اوامره[138].
«جماعتى بر حضرت رضا عليه السلام وارد شدند و گفتند: ما شيعيان على هستيم، حضرت چند روز آنها را نپذيرفتند و اجازه ورود ندادند، و سپس داخل شدند.حضرت فرمود: واى بر شما، شيعيان امير المؤمنين عليه السلام حسن و حسين و سلمان و ابوذر و مقداد و عمار و محمد بن ابى بكر هستند كه ابدا مخالفت اوامر آن حضرت را ننموده اند».
و اين روايت را به طور مشروح در «تفسير امام»[139] آورده است.و مرحوم مجلسى در باب صفات الشيعه مرقوم داشته كه حضرت ابى محمد الحسن العسكرى عليه السلام فرمايد: «در وقتى كه مامون ولايت عهدى را به حضرت رضا سپرد دربان بر آن حضرت داخل شده و عرض كرد كه: جماعتى در خانه ايستاده و از شما اذن دخول مىطلبد و مىگويند: ما شيعه على هستيم.حضرت فرمودند: من مشغولم آنها را از دخول منصرف نما، آنها را منصرف كرد.فرداى آنروز آمدند و عين كلمات ديروز را بيان كردند، باز آنها را منصرف نموده اجازه دخول نداد، و همين طور مىآمدند و حضرت اجازه ورود نمىفرمود تا آنكه دو ماه طول كشيد و سپس از ملاقات با حضرت مايوس شدند و به دربان گفتند: به مولاى خود بگو: ما شيعيان پدر تو على بن ابيطالب هستيم و دشمنان، ما را در اين مدت دراز كه ما را راه ندادى شماتت كردند، و ما آمادهايم كه برگرديم لكن ديگر در شهر خود نمىتوانيم زندگى كنيم از شدت خجلت و شرمندگى و شكستگىاى كه به ما وارد شده است، چون تحمل و صبر بر شماتت دشمنان و زخم زبان آنها را نداريم. حضرت به حاجب فرمود: اجازه بده وارد شوند، آنها داخل شده و سلام كردند، حضرت پاسخ نفرمود و اذن نشستن نداد، و به حال وقوف متوقف بودند.عرض كردند: اى فرزند رسول خدا اين جفاى بزرگ و
ص 96
استخفاف چيست كه بر ما روا مىدارى؟ بعد از آنكه در اين مدت طولانى ما را از لقاى خود محروم نمودى ديگر براى ما چه آبروئى خواهد بود؟ حضرت فرمود: بخوانيد اين آيه را كه: و ما اصابكم من مصيبة فبما كسبت ايديكم و يعفو عن كثير[140].
«آنچه از مصائب به شما رسيده از ناحيه خود شما بوده و خداوند از بسيارى از آنها چشمپوشى كرده است».
من در اين امر اقتدا به پروردگار خود عز و جل نمودهام، و به رسولخدا، و به امير المؤمنين و امامان بعد از آن حضرت، بنابر اين شما را مورد عتاب خود قرار دادم.عرض كردند: به چه علت اى فرزند رسول خدا؟ حضرت فرمود: چون شما ادعا كرديد كه ما شيعيان امير المؤمنين على بن ابيطالب عليه السلام هستيم، واى بر شما، شيعه امير المؤمنين حسن است و حسين و ابوذر و سلمان و مقداد و عمار و محمد بن ابىبكر، آن كسانى كه ابدا در موردى از موارد مخالفت امر آن حضرت را نكردند و هيچ كارى كه موجب ملالت آن حضرت بوده و نهى فرموده بود به جاى نياوردند، و شما مىگوئيد: ما شيعه هستيم، و در اكثر از كردار خود مخالفت مىكنيد، در بسيارى از واجبات كوتاهى مىنمائيد، در اداى قسمت مهمى از حقوق برادران دينى خود كه اخوان فى الله هستند كوتاهى مىكنيد، و جائى كه نبايد تقيه كنيد تقيه مىكنيد، و جائى كه بايد تقيه كنيد تقيه را ترك مىنمائيد.اگر مىگفتيد: ما از مواليان و دوستان امير المؤمنين هستيم و از دوستان دوستان آن حضرت و از دشمنان دشمنان آن حضرت، من گفتار شما را رد نمىكردم و شما را به حضور خود مىپذيرفتم، و لكن ادعاى مقام و منزلت عظيمى نموديد كه اگر هر آينه افعال شما با اين گفتارتان تطبيق نكند هلاك خواهيد شد مگر آنكه خداى رحيم با رحمتخود شما را عفو كند و از اين گناه بگذرد.
عرض كردند: يابن رسول الله، به سوى خدا استغفار مىكنيم و از اين ادعاى مهم توبه مىنمائيم بلكه فقط مىگوئيم همچنانكه مولاى ما حضرت رضا به ما تعليم نموده است: ما از دوستان شما و دوستان اولياى شما، و از دشمنان دشمنان شما هستيم.حضرت فرمود: مرحبا بكم يا اخوانى و اهل ودى، ارتفعوا، ارتفعوا، ارتفعوا، فما زال يرفعهم حتى الصقهم بنفسه. «آفرين بر شما، خوش آمديد اى برادران من، و
ص 97
اى اهل محبت و دوستى من، برخيزيد بيائيد، بيائيد، بيائيد، و همين طور حضرت آنها را به سوى خود كشيد تا آنكه آنها را پهلوى خود بدون فاصله نشانيد، و سپس به حاجب فرمود: چند مرتبه آنها را از آمدن و داخل شدن بازداشتى؟ عرض كرد: شصت مرتبه، فرمود: حال شصت مرتبه متوالى و پى در پى به سوى آنها رفت و آمد كن و در هر مرتبه به آنها سلام كن و سلام مرا نيز برسان، بدرستى كه آنها به واسطه توجه و استغفارى كه نمودند تمام گناهان خود را درباره اين ادعاى بزرگ محو و نابود كردند، و مستحق مراتب كرامتشدند چون از محبين و مواليان ما هستند، اينك از حال آنها و حال عيالات آنها پرسان شو، و آنچه سزاوار است از نفقات و هدايا و تحف و صله به آنان اعطاء كن، و در رفع گرفتارىهاى آنان بكوش».[141]
و از كتاب «صفات الشيعه» صدوق با اسناد خود روايت است از ابو العباس دينورى، از محمد ابن حنفيه كه او روايت كند كه: «بعد از واقعه جنگ جمل كه امير المؤمنين عليه السلام وارد بصره شدند، احنف بن قيس غذائى تهيه كرد و خدمت آن حضرت و اصحاب آن حضرت پيغامى فرستاده و دعوت كرد.حضرت تشريف آورد و فرمود: اصحاب مرا بخوان كه در اينجا بيايند.جماعتى با خشوع آمدند كه از شدت عبادت مانند مشكهاى پوسيده بودند.احنف بن قيس عرض كرد: يا امير المؤمنين اين چه واقعهاى است كه بر آنها فرود آمده، آيا از كمى غذا و گرسنگى استيا از ترس جنگ به اين حال در آمدهاند؟ حضرت فرمود: چنين نيست اى احنف، خداوند جماعتى را در دنيا برگزيده كه از دنيا اعراض كنند و دل در مقام عبوديت، فقط به ساحت او دهند مانند كسانى كه قيامت را مشاهده كرده باشند، و از اهوال قيامت قبل از مشاهده آن باخبر شوند، و در اين صورت نفسهاى خود را بر تحمل مشكلات در راه رضاى خدا آماده كردهاند، و چون ياد صبح روز حشر را كنند كه در مقام عرض در پيشگاه خدا قرار گيرند در خيال خود گذرانند يك تنوره عظيمى از آتش سر برون كرده و همه خلائق به سوى خدا محشور و مجتمعاند، و نامه عمل آنها كه تمام فضائح كردارها در آن نگاشته شده در مقابل ديدگان همه مردم باز شده است، پس نزديك است كه جان آنها مانند شمع آب شود يا دلهاى آنان با بالهاى ترس و وحشت
ص 98
در پرواز آيد، و عقلهاى آنان در وقتى كه ديگهاى شدت انقطاع به سوى خدا و قصد و عزم حرم او به جوش آيد از سرهاى آنان بيرون شود.آنان مانند شخص واله و پريشان در دل شبهاى تار به ناله و آه درآيند، و از خوف آنچه نفسهاى آنان بر آن اطلاع حاصل نموده به درد و تعب آيند.
بنابراين روزگار خود را در دنيا مىگذرانند با بدنهاى خشك و نحيف، و دلهاى محزون، و صورتهاى گداخته، و لبهاى خشكيده، و شكمهاى خالى و به پشت چسبيده، گمان مىكنى كه آنها مستاند.در دل شبهاى تار با تاريكى شب همراز و همنياز، خشوع در مقابل حضرت بارى دلهاى آنها را آب كرده و بدنهايشان مانند مشكهاى پوسيده نحيف و لاغر گرديده، در ظاهر و پنهان كارهاى خود را براى خدا خالص كردهاند، و در عين حال دلهاى آنان از فزغ در امن و امان نيامده بلكه مانند كسانى كه اطاقهاى اموال خود را مواظبت مىكنند آنها دل خود را مراقبت مىنمايند.اگر آنها را در شبهاى تارشان ببينى در حالى كه چشم همه مردم به خواب رفته، و صداها ساكتشده و حركات ساكن گشته، و مرغان در آشيانههاى خود آرميده خواهى ديد كه چگونه ترس از روز قيامت و وعيد پروردگار خواب را از ديدگان آنها ربوده است، كما قال سبحانه:
افامن اهل القرى ان ياتيهم باسنا بياتا و هم نائمون.
پس به جهت آن تجلى مقام عظمت در روز قيامت، از خواب بر مىخيزند با ترس و فزع، و به نماز مىايستند با گريه و آه و اشك و ناله.گاهى به ذكر و تسبيح، گاه دگر در محراب عبادت مىگريند، و ناله مىزنند، و در شب تاريك و بىسر و صدا ايستاده گريه مىكنند.اگر ببينى اى احنف آنها را كه در شبها چگونه برپا مىايستند تا به حدى كه پشت آنها خم مىشود، و وقتى كه فقرات آيات قرآن را در نمازشان تلاوت مىكنند ناگهان صداى ناله و فرياد آنها بالا مىرود و آتش عشق سوزان از دهان آنها زبانه مىكشد، گويا در آن وقت آتش تا حلقوم آنها را احاطه كرده، و زمانى كه ناله مىكنند گويا زنجيرهاى آتشين به گردنهاى آنها فرود آمده است.و اگر آنها را در روز ببينى خواهى يافت افرادى را كه در روى زمين به آرامش و ملايمت راه مىروند و با مردم به نيكوئى سخن مىگويند، و زمانى كه با جاهلان برخورد كنند سلام نموده و به مسالمت مىگذرند، و زمانى كه از لغوى عبور كنند
ص 99
بزرگوارانه و كريمانه مرور مىنمايند.پاهاى خود را از رفتن به مواضع تهمت زنجير كردهاند، و زبانهاى خود را از آنكه در آبرو و اعراض مردم تكلم كنند لال نمودهاند، و گوشهاى خود را از شنيدن سخن بيجا و بيهوده كر كردهاند، و چشمان خود را به فرو بستن از معاصى سرمه نمودهاند، و ايشان عازم حركت و سفر به سوى حرم خدا و حريم لقا و دار السلامى هستند كه كسى كه در آن وارد شود از هر شك و اندوهى رهائى يافته و در امان است.
سپس حضرت از مكان و محل آنها در بهشتبه احنف بيان فرمودند و بعضى از اوصاف بهشت را توضيح دادند و پس از آن فرمودند: اى احنف اگر آنچه را كه در ابتداى كلام خود بيان كردم فراموش كنى و در مقام عمل نباشى هر آينه تو نيز از لباسهاى آتشين كه از قير سياه آتشين بافته شده روز قيامت در برخواهى نمود، و بين اين عذاب و خوردن فلز گداخته دور خواهى زد، و از مشروبات داغ و شديد الغليان در كام تو خواهند ريخت.اى احنف چه بسيار افرادى روز قيامت در ميان آتش به دار آويخته و خرد شوند، و چه بسيار صورتهائى كه قطعه قطعه شده و متغير اللون بر خرطوم و بينى آنان كوفته شده.غلهاى جامعه دستهاى آنها را خورده و نابوده كرده، و طوق آتشين به گردن آنها پيوند خورده و چسبيده.اگر ببينى اى احنف آنها را كه چگونه پريشان و سرگردان در وادىهاى جهنم سرازير شوند، و از كوههاى جهنم بالا روند در حالى كه از مقطعات قطران و تكههاى آتش براى آنان لباس ساخته و در بر خود نمودهاند و با سنگهاى آتش و شياطين آتشين قرين و يار شده، و زمانى كه استغاثه كنند به بدتر از اين حالت ماخوذ شوند، آتشى چنان سخت آنها را خواهد گرفت و عقربها و مارهاى آت��ين بر آنان بسته خواهد شد، و اگر ببينى كه منادى از طرف پروردگار ندا كند و به بهشتىها بگويد: اى اهل بهشت و نعمتهاى بهشتى، و اى اهل زينتهاى بهشت و جامههاى بهشتى در بهشت جاودان زيست كنيد كه ديگر مرگ و نيستى براى شما نيست، در اين حال اميد جهنمىها به كلى قطع گردد، و تمام درهاى رحمت و بهشتبه روى آنان بسته گردد، و راهها و اسباب نجات منقطع شود.در آن هنگام چه بسيار پيرمردانى فرياد زنند: و اشيبتاه، و چه بسيار جوانانى فرياد زنند و اشباباه، و چه بسيار زنانى فرياد كنند: وافضيحتاه.
پرده و حجابهائى كه روى عمل زشت آنها را گرفته پاره شود، و چه بسيار
ص 100
افرادى در آن روز بين طبقات دوزخ فرو روند و محبوس گردند.چه بسيار شدائدى كه تو را در كام خود فرو برد و لباس تن تو گردد بعد از آنكه در دنيا لباس كتان در بر مىكردى و آب سرد در كوزه بر فراز ديوار نهاده مىخوردى، و از غذاهاى رنگارنگ تناول مىنمودى، اينك لباسهاى آتشين يك موى نرم در بدن تو باقى نگذارده مگر آنكه آنرا سفيد نموده، و چشمى كه با آن به محبوب خود تماشا مىكردى آنرا از حدقه بيرون آورده، اينست آنچه خدا براى مجرمان معين فرموده، و آن است آنچه كه خدا براى متقيان آماده و تهيه نموده است»[142].
بارى شيعيان به علت اخلاص در عبادت نورى در قلب آنان ظاهر مىگردد كه حقايق را درك مىكنند، حقايقى كه درك آن براى ساير مردم محال است.
پاورقي
[117] سوره نساء: 4- آيه 69.
[118] سوره ابراهيم 14- آيه 36.
[119] سوره هود 11- آيه 45 و 46.
[120] كتاب «جامع الاخبار» منسوب به صدوق است و در اين انتساب ترديد بسيار است، و ظاهرا مستند به يكى از پنج نفر علماى ديگر است كه همه آنها امامى وثقه هستند.در مقدمه كتاب «بحار الانوار» متعرض ترديد شده است.
[121] «بحار الانوار» طبع كمپانى ج 7 ص 355.
[122] «بحار الانوار» ج 3 ص 394.
[123] «بحار الانوار» ج 15 كتاب الايمان ص 141.
[124] در كتاب «بحار الانوار» قلادة القرآن است و ظاهرا تصحيف شده است.
[125] «بحار الانوار» ج 15 كتاب الاخلاق ص 148.
[126] بنابر نسخه «بحار»: و قلاده عمل به قرآن را به گردن انداختن.
[127] «بحار الانوار» ج 15 كتاب الايمان ص 142.
[128] در اين طبع از «بحار» لم يفقدوا آمده است، ولى در طبع حروفى كه ج 68 ص 179 است لم يفتقدوا آمده است و اين لفظ ظاهرا اقرب است، زيرا معنايش اين مىشود كه: در وقت غيبتشان، كسى از آنها سراغ نمىگيرد، گرچه لفظ لم يفقدوا نيز غلط نمىباشد.
[129] «بحار الانوار» ج 15 كتاب الايمان ص 150.
[130] همان كتاب.
[131] «بحار الانوار» ج 15 كتاب الايمان ص 152.
[132] «بحار الانوار» ج 15 كتاب الاخلاق ص 164.
[133] «بحار الانوار» ج 15 كتاب العشرة ص 137.
[134] «بحار الانوار» ج 15 كتاب الايمان ص 123.
[135] «بحار الانوار» ج 15 كتاب الايمان ص 141.
[136] «بحار الانوار» ج 15 كتاب الايمان ص 142.
[137] «بحار الانوار» ج 15 كتاب الايمان ص 147.
[138] «بحار الانوار» ج 6 ص 75 به نقل از «احتجاج».
[139] در نسبت اين تفسير به حضرت امام حسن عسكرى عليه السلام كلام بسيار است، و چون متضمن بعضى از مطالبى است كه از هر عالمى فضلا از امام صادر نمىشود نمىتوان آن را به امام نسبت داد.مرحوم بلاغى (ره) در مقدمه تفسير خود «آلآء الرحمن» شواهدى بر عليه صحت اين تفسير و استنادش به امام اقامه مىفرمايد.
[140] سوره شورى 42- آيه 30.
[141] «بحار الانوار» ج 15 كتاب الايمان ص 144.
[142] «بحار الانوار» ج 15 كتاب الايمان ص 148 باب صفات الشيعة، و «بحار الانوار» ج 3 كتاب المعاد ص 254.